Nepali
Permanent URI for this collectionhttps://hdl.handle.net/20.500.14540/25
Browse
Recent Submissions
Item चिसाे चूल्हाे महाकाव्यकाे विश्लेषण र मुल्याङकन { Chiso chulho mahakabyako bishlesana ra mulyankan}(2009) पुडासैनी, मदन ( Pusasaini, Madan ); सुधा त्रिपाठी ( Sudha Tripathi)Available in fulltextItem कास्कीकाे पश्चिम क्षेत्रमा प्रचलित लाेककथामा लैङ्गिकता { Kaskiko pashchimi kshetrama parchalit lokkathama lainggikata}(2023) पाैडेल, गीता कुमारी ( Paudel, Gita Kumari ); कृष्णप्रसाद घिमिरे ( Krishnaprasad Ghimire)Not availableItem नेपाली साहित्यमा कैलाली जिल्लाकाे याेगदान { Nepali sahityama kailali jillako yogdan}(2009) ओझा, लेखराज ( Ojha, Lekhraj ); गाेविन्दप्रसाद शर्मा (Gobindaprasad Sharma)Not availableItem प्राथमिककालीन नेपाली काव्यमा संस्कृति(2082) भट्टराई, बद्रीप्रसाद; नारायणप्रसाद गडतौलानेपाली काव्यपरम्पराका प्राथमिककाल, माध्यमिककाल र आधुनिककालमध्ये प्राथमिककालीन नेपाली काव्यहरूमा हालसम्म विधागत धाराविभाजन, कवि र काव्यप्रवृत्ति, कवित्वका विश्लेषण, छन्दविधान, एक कृतिको अर्को कृतिसँग तुलना, विकासक्रम, इतिहास, परम्परा, लय, वर्णविन्यास र रससम्बद्ध अध्ययन भएका छन् । रेमन्ड विलियम्स, लुइस अल्थुसर, एन्टोनियो ग्राम्सीजस्ता चिन्तकका प्रभुत्व, श्रेणीकरण, विचारधारा र प्रतिनिधित्वका सांस्कृतिक चेतनाको प्रभुत्वशाली तथा प्रतिप्रभुत्वशाली मान्यताको व्याख्यात्मक तथा विश्लेषणात्मक पद्दतिमा आधारित भर्ई वर्गीय, जातीय, लैङ्गिक, धार्मिक आस्था र विश्वासको संस्कृतिको समग्र अध्ययन हालसम्म नभएको हुँदा यो नै प्रस्तुत अध्ययनको मुख्य अनुसन्धेय समस्या हो । यस समस्या समाधानका लागि प्रस्तुत शोधकार्यमा प्राथमिककालीन नेपाली काव्यमा अभिव्यक्त वर्गीय संस्कृतिको विवेचना गर्नु, प्राथमिककालीन नेपाली काव्यमा अभिव्यक्त जातीय संस्कृतिको विश्लेषण गर्नु, प्राथमिककालीन नेपाली काव्यमा अभिव्यक्त लैङ्गिक संस्कृति विश्लेषण गर्नु, प्राथमिककालीन नेपाली काव्यमा अभिव्यक्त धार्मिक आस्था र विश्वासको संस्कृतिको मूल्याङ्कन गर्नुजस्ता उद्देश्यहरू निर्धारण गरिएका छन् । प्रस्तुत अध्ययनको परिच्छेद दुईमा प्राथमिककालीन नेपाली काव्यमा वर्गीय संस्कृति केकस्तो छ भन्ने शोध समस्याको समाधान गरिएको छ । उक्त कालमा नेपाली काव्यमा अभिव्यक्त भएको वर्गीय संस्कृतिमा शासक वर्गीय युद्ध संस्कृति, शासक वर्गीय श्रेष्ठता र शासित वर्गमाथि प्रभुत्व स्थापना, शासक वर्गीय सामाजिक संस्कृति, अधीनस्थ शासित वर्गमा मौनताको संस्कृति, अधीनस्थ शासित वर्गमा समर्पणको संस्कृति र प्रभुत्वशाली उत्पीडनका विरूद्ध प्रतिप्रभुत्वशाली वर्गीय स्वतन्त्रताको चेतनाका प्रभुत्वशाली तथा प्रतिप्रभुत्वशाली संस्कृति रहेका छन् । पृथ्वीन्द्रोदय, भाषारामायण महाकाव्य र प्रश्नोत्तरमाला, स्तुति–पद्य र श्रीकृष्णचरित्र (पूर्वार्ध) लघुकाव्यमा वर्गीय संस्कृतिमा विभिन्न वर्गको संलग्नता रहेको भए तापनि राज्यसत्ता र राज्यशासनसँग नजिक रहन सफल रहेको देवता र शासक वर्गको संस्कृतिले नै प्रभुत्वशाली वर्गीय संस्कृतिको रूप लिन सफल रहेको छ । देवता र शासक वर्गको राज्य सञ्चालन क्षमतामा प्रभुत्व रहेर देवाता र शासक वर्गको प्रभुत्वशाली वर्गीय संस्कृति रहेको अध्ययनबाट प्राप्त हुन आएको छ । बाँदर, राक्षस र शासित वर्गले प्रभुत्वशाली वर्गको संस्कृतिको समर्थन वा उत्पीडनको विरुद्धमा आवाज उठाए तापनि यिनीहरूको वर्गीय संस्कृति अधीनस्थ भई अवशिष्ट बनेको छ । प्रस्तुत अध्ययनको परिच्छेद तीनमा प्राथमिककालीन नेपाली काव्यमा अभिव्यक्त जातीय संस्कृतिको विश्लेषण गरिएको छ । उक्त कालमा पृथ्वीन्द्रोदय र भाषारामायण महाकाव्य तथा प्रश्नोत्तरमाला, स्तुति पद्य, श्रीकृष्णचरित्र (पूर्वार्ध) र उदयलहरी लघुकाव्यहरूमा विभिन्न जातिको संलग्नता रहेको भए तापनि प्रभुत्वशाली राज्यसत्ता र राज्यशासनसँग नजिक रहन सफल रहेको देवता, ब्राह्मण र क्षत्री जातिको संस्कृतिले नै प्रभुत्वशाली जातीय संस्कृतिको रूप लिन सफल रहेको छ । देवता, ब्राह्मण जातिको ज्ञान र क्षत्रीको राज्य सञ्चालन क्षमतामा प्रभुत्व रहेर देवता, ब्राह्मण र क्षत्री जातिको प्रभुत्वशाली जातीय संस्कृति रहेको पाइएको छ । बाँदर, राक्षस, गृद्ध्र, जटायु, भालु, वैश्य, शूद्र ङ जातिले प्रभुत्वशाली जातिको संस्कृतिको समर्थन वा उत्पीडनको विरुद्धमा आवाज उठाए तापनि यिनीहरूको जातीय संस्कृति अधीनस्थ रहेको छ । प्रस्तुत अध्ययनको परिच्छेद चारमा प्राथमिककालीन नेपाली काव्यमा अभिव्यक्त लैङ्गिक संस्कृतिको विश्लेषण गरिएको छ । उक्त कालमा मदन दीपिका, पृथ्वीन्द्रोदय र भाषारामायण महाकाव्य तथा प्रश्नोत्तरमाला, वधूशिक्षा, रामायण सुन्दरकाण्ड, कृष्णचरित्र, स्तुति पद्य, श्रीकृष्णचरित्र (पूर्वार्ध) लघुकाव्यहरूमा लैङ्गिक सम्बन्धको संस्कृति रहेको छ । प्रस्तुत काव्यमा पुरुषले नारीलाई आफ्नो अधीनस्थ राख्न सफल रहेकाले पुरुषको संस्कृति प्रभुत्वशाली र नारीको संस्कृति अधीनस्थ बनेको छ । प्रस्तुत अध्ययनको परिच्छेद पाँचमा प्राथमिककालीन नेपाली काव्यमा अभिव्यक्त धार्मिक आस्था र विश्वास संस्कृतिको विश्लेषण गरिएको छ । उक्त कालमा पृथ्वीन्द्रोदय र भाषारामायण महाकाव्य तथा प्रश्नोत्तरमाला, भक्तमाला, रामायण सुन्दरकाण्ड, कृष्णचरित्र, स्तुति पद्य र श्रीकृष्णचरित्र (पूर्वार्ध) लघुकाव्यहरूमा धार्मिक आस्था र विश्वासको संस्कृतिमा शासकले शासितलाई आफ्नो अधीनस्थ राख्न सफल रहेकाले राम, कृष्ण, पृथ्वीनारायण शाहका माध्यमबाट देवता र ब्राह्मणको हिन्दु धार्मिक मान्यताको संस्कृति प्रभुत्वशाली र बाँदर, राक्षस सीख, मुसलमान, फिरङ्गी, गरिबपरवर, अल्लाह र शासितको संस्कृति अवशिष्ट बनेको पाइएको छ । प्राथमिककालीन नेपाली काव्यमा संस्कृति शीर्षकको प्रस्तुत शोधकार्यबाट प्राथमिककालीन नेपाली काव्यमा वर्गीय संस्कृतिका राम, कृष्ण, पृथ्वीनारायण शाहजस्ता शासक वर्गको प्रभुत्व रहेर शासित वर्गको संस्कृति अधीनस्थ बनेको, जातीय संस्कृतिमा देवता, ब्राह्मण र क्षत्रीजस्ता शासक जातिको प्रभुत्व रहेर शासित जातिको संस्कृति अधीनस्थ बनेको, लैङ्गिक संस्कृतिमा पुरुषको प्रभुत्व रहेर नारी अधीनस्थ बनेको तथा धार्मिक आस्था र विश्वासको संस्कृतिमा राम, कृष्ण र शासक राजालाई ईश्वरीय रूपमा स्वीकार गर्दा हिन्दु धार्मिक आस्था र विश्वासका शासक प्रभुत्वमा रहेर शासितको धार्मिक आस्था र विश्वास अधीनस्थ बनेको पाइएको छ । यही नै ज्ञानका क्षेत्रमा यसको प्रमुख योगदान हो । प्राथमिककालीन नेपाली काव्यमा अभिव्यक्त वर्गीय, जातीय, लैङ्गिक र धार्मिक आस्था र विश्वासको संस्कृतिको अध्ययनलाई स्थापित गर्नु, माध्यमिककाल र आधुनिककालको संस्कृतिको पहिचान र विश्लेषणको आधार सामग्री संस्कृति अध्ययनलाई प्रदान गर्नु यसको थप योगदान रहन गएको छ ।Item मोहनबहादुर मल्लका उपन्यासमा प्रजाति, पर्यावरण र क्षण(2082) सिलवाल, आनन्दराज Silwal, Ananda Raj; देवीप्रसाद गौतमसाहित्यको समाजशास्त्रीय सैद्धान्तिक मान्यता प्रजाति, पर्यावरण र क्षणलाई आधार बनाएर मोहनबहादुर मल्ल(१९६८–२०३५) का उपन्यासको अध्ययन गर्नु यस शोधप्रबन्धको मुख्य विषय क्षेत्र हो । मल्ल साहित्य र साहित्यइतर बहुविधाका सर्जक भए पनि उनको सर्वाधिक सफलता उपन्यास विधामा रहेको छ । उपन्यास सौन्दर्ययुक्त र मनोरञ्जनपूर्ण आख्यानात्मक साहित्यिक विधा हो । यसमा अन्तर्निहित शिल्पपक्षको कलात्मक अनुभवबाट पाठकले जीवनमार्ग प्राप्त गर्दछ । यही विधामा मल्लका उजेली छामा(२००८), मायारानी२००९), पञ्चायत(२०१०), समयको हुरी(२०१५), भुमरी(२०१६), बहादुर नजर(२०३६), जेली(२०३९) र रामछायाँ(२०६२) गरी आठओटा सामाजिक तथा ऐतिहासिक यथार्थमा आधारित उपन्यासहरू प्रकाशित भएका छन् । तिनमा नेपाली समाजको सजीव चित्रण गरिएको छ । मल्लका उपन्यासमा समाजका सबै जातजातिले भोगेका शोषण, दमन, उत्पीडनजस्ता सामाजिक समस्यालाई प्रस्तुत गरिएको छ । तिनमा राष्ट्रप्रतिको माया, नारीवेदना र सामाजिक सुधारको चेतना प्रकट भएको पाइन्छ । मल्लका उपन्यासमा नेपाली समाजमा विद्यमान जातीय, लैङ्गिक र वर्गीय विभेद आएका छन् । उनका उपन्यासमा प्रजाति, पर्यावरण र क्षणअन्तर्गतका मान्यता घटित भएका छन् । मल्लका उपन्यासको यिनै मान्यतामा केन्द्रित भई शोधकार्य भएको छैन । उनका उपन्यास प्रजाति, पर्यावरण र क्षणका दृष्टिले यो क्षेत्र रिक्त रहेको छ । यसर्थ निर्दिष्ट रिक्तताको परिपूर्ति गर्नका लागि प्रस्तुत शोधकार्य गरिएको छ । प्रस्तुत शोधकार्यमा सामग्रीको सङ्कलन पुस्तकालयीय कार्यद्वारा गरिएको छ । यस शोधकार्यका लागि प्राथमिक सामग्रीका रूपमा मल्लका प्रकाशित आठओटै उपन्यासलाई लिइएको छ । प्रजाति, पर्यावरण र क्षणसँग सम्बन्धित सैद्धान्तिक सामग्री र प्रायोगिक पूर्वकार्यका सामग्री तथा मल्लका बारेमा गरिएका समालोचनालाई यस शोधकार्यका लागि द्वितीयक सामग्रीका रूपमा प्रयोग गरिएको छ । प्रस्तुत शोधकार्य गुणात्मक पद्धतिमा आधारित छ । यसमा सामग्रीको विश्लेषण पाठमा आधारित विषयवस्तु विश्लेषणविधिमा केन्द्रित गरिएको छ । हिप्पोलाइट एडल्फ तेन(सन् १८२८–१८९३) ले हिस्ट्री अफ इङ्गलिस लिटरेचर कृतिको भूमिकामा प्रजाति, पर्यावरण र क्षणसम्बन्धी सैद्धान्तिक मान्यता प्रस्तुत गरेका छन् । प्रस्तुत सैद्धान्तिक मान्यतामा प्रजातिलाई वंशानुगत गुण, पर्यावरणलाई प्रजातिमा प्रभावित पार्ने तŒव र क्षणलाई युगचेतनाका रुपमा लिइएको छ । यिनै मान्यताका टआधारमा प्रजातिगत वैशिष्ट्य र मानसिकता, प्राकृतिक र सामाजिक पर्यावरण, क्षणगत युगसन्दर्भ र युगचेतना, प्रजाति र पर्यावरण तथा प्रजाति र क्षणगत अन्तःसम्बन्धलाई सूचकका रूपमा लिइएको छ । मल्लका उपन्यासमा प्रजातिगत पात्रका वंशाणुगत गुण, शारीरिक बनावट र स्वभाव प्रकट भएका छन् । उनका उपन्यासमा प्रजातिगत पात्रका बाह्य र आन्तरिक मनोभावगत सामूहिक वैशिष्ट्य र मानसिकता व्यक्त भएका छन् । उनका उपन्यासमा सृष्टिजगत्का प्रकृतिप्रदत्त भूगोल र जलवायु आएका छन् । मल्लका उपन्यासमा आएका यस्ता स्थान, खोला, नदीआदिको चित्रणमा प्राकृतिक पर्यावरण प्रकट भएका छन् । उनका उपन्यासमा ग्रामीण तथा सहरिया स्थानगत तराई, पहाड र हिमाली चित्रणमा प्राकृतिक पर्यावरण प्रकट भएका छन् । मल्लका उपन्यासमा आएका प्रजातिगत पात्रका रहनसहन, व्यवहार र कार्यशैलीमा सामाजिक पर्यावरण प्रकट भएका छन् । उनका उपन्यासमा मानवनिर्मित संरचना र संस्कृतिलाई सामाजिक पर्यावरणका रूपका उपयोग गरिएको छ । समय, स्थान र समाजका मुद्दा उनका उपन्यासमा सशक्त रूपमा उठाइएको छ । उपन्यासमा मानवनिर्मित संरचनाले पात्रको व्यवहारमा गहिरो प्रभाव पारेको छ । मल्लका उपन्यासमा राणा, पञ्चायत र प्रजातन्त्र कालखण्डका घटना युगसन्दर्भ र युगचेतनाका रूपमा आएका छन् । उनका उपन्यासमा नेपाली वीरता, राणाशासन अन्त्य, निशस्त्रक्रान्ति र नेपाल एकीकरणका घटना युगसन्दर्भ र युगचेतनाका रूपमा प्रकट भएका छन् । मल्लका उपन्यासमा प्रजातिगत पात्रमा मायाभाव, जीवनशैली, मातृत्व, सामूहिक एकता, बाह्य रूपाकृति र आन्तरिक मनोभावगत सामूहिक मानसिकतामा अन्तःसम्बन्ध प्रस्तुत भएको छ । उनका उपन्यासमा साम्राज्यवादी चेतनाका बिरुद्ध वीरताको चेतना र विकृतिप्रति सामूहिक प्रतिकारको चेतना प्रकट गरिएको छ । उनका उपन्यासमा नेपाली समाजमा विद्यमान भेदभावपूर्ण सामन्तवादी शासनको अन्त्य र जनमुखी शासनको स्थापना अपरिहार्य रहेको चेतना प्रखर बनेका छन् । उनका उपन्यासमा वस्तुअनुरूपका आर्य र अनार्य प्रजातिका पात्र, मिल्दो पर्यावरण र समय सान्दर्भिक क्षण तथा तिनमा अन्तःसम्बन्ध देखिन्छ । उनका उपन्यासमा आर्य र अनार्य प्रजातिका पात्रगत वैशिष्ट्य र मानसिकता, प्राकृतिक र सामाजिक पर्यावरण तथा युगसन्दर्भ र युगचेतना राणा, पञ्चायत र प्रजातन्त्र कालखण्डसँग सम्बद्ध रहेका छन् । यसर्थ प्रजाति, पर्यावरण र क्षणगत मान्यता र तिनका बिचको अन्तःसम्बन्धका दृष्टिले मल्लका उपन्यास प्रभावकारी छन् । प्रस्तुत शोधकार्य ठमल्लका उपन्यासमा केन्द्रित भए पनि यही ढाँचामा आधारित भई अन्य साहित्यिक कृतिको अध्ययनमा उपयोगी हुने देखिन्छ । यही नै प्रस्तुत शोधकार्यको नवीन महत्वपूर्ण प्राप्ति र योगदान हो । मल्लका प्रकाशित आठओटै उपन्यास प्रजाति, पर्यावरण र क्षणका दृष्टिले सशक्त छन् । यी सैद्धान्तिक मान्यता घटित हुनेगरी उपयोग गर्नु उनको औपन्यासिक योगदान हो । उनका उपन्यासमा मानवजातिभित्रका विविध प्रजाति र तिनका परिवर्तनशील विशेषता प्रकट भएका छन् । उपन्यासमा प्रकृतिप्रदत्त र मानवनिर्मित पर्यावरणले प्रजातिगत पात्रमा प्रभाव पार्नुका साथै राणा, पञ्चायत र प्रजातन्त्र कालखण्डविशेष क्षणका रूपमा आएका छन् । मल्लका उपन्यासमा कौतूहलता र औपन्यासिक कलासौन्दर्य सिर्जना गर्न प्रजाति, पर्यावरण र क्षणको यथोचित प्रयोग गरिएको छ । निष्कर्षतः विश्लेष्य उपन्यासमध्ये सामाजिक यथार्थमा आधारित उजेली छामा, पञ्चायत, समयको हुरी, भुमरी र जेली गरी पाँचओटा उपन्यास प्रजाति र पर्यावरणका दृष्टिले बढी प्रभावकारी छन् भने ऐतिहासिक यथार्थमा आधारित मायारानी, बहादुर नजर र रामछायाँ गरी तीनओटा उपन्यास क्षणका दृष्टिले बढी प्रभावकारी छन् । प्रजाति, पर्यावरण र क्षणगत अन्तःसम्बन्धका दृष्टिले सामाजिक तथा ऐतिहासिक यथार्थमा आधारित शोध्य आठओटै उपन्यास प्रभावकारी छन् । यसर्थ प्रजाति, पर्यावरण र क्षणको सफल प्रयोगका साथै तिनका बिचमा देखिएको अन्तःसम्बन्धका दृष्टिले मल्लका समग्र उपन्यास महŒवपूर्ण र उपलब्धिमूलक छन् ।Item कान्तिपुर काेसेली मा प्रकाशित साहित्यिक रचनाहरुकाे विवरणात्मक अध्ययन (२०५०-२०६०) { Kantipur koseli ma parkashit sahitwik rachanaharuko bibrnatmak adhyayana (2050-2060)}}(2013) रिजाल, सीता (Rijal, Sita); लक्ष्मणप्रसाद गाैतम ( Laxmanprasad Gautam)Not availableItem प्रगतिवादी नेपाली नाटकमा वर्गद्धन्द्ध { Pargatibadhi nepali natakma bargadanda}(2023) खनाल, अजित ( Khanal, Ajit); कपिलदेव लामिछाने (Kapildev Lamichhane)Available in FulltextItem सुधा त्रिपाठीकाे जीवनी व्यक्तित्व र कृतित्व { Sudha tripathiko jiwani byaktitwa ra kirtitwa}(2014) सापकाेटा, उर्मिला ( Sapkota, Urmila); रमेश प्रसाद भट्टराई ( Ramesh Prasad BhattaraiNot availableItem 'इरफान अली ' कथा सङ्ग्रहकाे विधातात्विक अध्ययन { Irafan ali katha sangrahako bidhatatwik adhyayana}(2014) सापकाेटा, रविप्रसाद ( Sapkota, Rabiprasad); गाेविन्दप्रसाद शर्मा ( Gobindaprasad SharmaNot availableItem आधुनिक नेपाली निबन्ध (१९९३–२०३५) मा हास्यव्यङ्ग्य(2069) राई, सुकराज Rai, Suka Raj; ताराकान्त पाण्डेयशोधपत्रमा नै उपलब्ध छ lItem भत्केकाे आकाश (गजलसङ्ग्रह) {Bhatkeko akash ( Gajalsangraha)}(2024) आचार्य, सिद्धनारायण ( Acharya, Shidhanarayan); नेत्रमणि सूवेदी Netramani SubediNot availableItem वीरभूमि खण्डकाव्यकाे कृतिपरक अध्ययन { Birbhumi khandakabyako kirtiparak adhyayan}(2015) अधिकारी, गाेकर्णप्रसाद ( Adhikari, Gokarnaprasad); भगचन्द्र ज्ञवाली (Bhagchandra Gyawali)Not availableItem धौलागिरि क्षेत्रमा प्रचलित लोककथामा लोकतात्विक प्रतिविम्बन(Central Department of English Kirtipur, Kathmandu, 2025) पुन, प्रतिभा; जीवेन्द्र देव गिरीप्रस्तुत शोधप्रबन्धमा धौलागिरि क्षेत्रमा प्रचलित लोककथामा प्रतिविम्बित लोकतत्वको अध्ययन गरिएको छ । नेपालको धौलागिरि नामक हिमालय पर्वतको सेरोफेरोलाई आधार मानेर प्रस्तुत अध्ययनको क्षेत्र निर्धारण गरिएको हो । नेपालका सात प्रदेशमध्ये गण्डकी प्रदेशका एघार जिल्लाभित्र पर्ने म्याग्दी जिल्लामा धौलागिरि हिमालय पर्वत अवस्थित छ । सोही धौलागिरि हिमालय पर्वतको अवस्थिति रहेको म्याग्दी जिल्लालाई अध्ययनको प्रमुख स्थलका रूपमा लिँदै यसका आसपासका पर्वत जिल्ला र मुस्ताङ जिल्लालाई पनि यस शोधको अध्ययन क्षेत्रमा समेटिएको छ । यस अध्ययन क्षेत्रमा नेपाली भाषाका लोकतŒवले युक्त अनेक लोककथाहरू प्रचलित हुनु तर तिनको हालसम्म व्यवस्थित अध्ययन नहुनु नै यस अध्ययनको प्राज्ञिक समस्या हो l यही प्राज्ञिक समस्यासँग गाँसिएका धौलागिरि क्षेत्रमा प्रचलित लोककथामा के कस्ता लोकविश्वास रहेका छन, ती लोककथामा लोकरीतिरिवाज र प्रथाहरू कसरी प्रस्तुत गरिएका छन र तिनमा स्थानीयताको अभिव्यक्ति कुन रूपमा भएको छ भन्ने शोधप्रश्नहरूको समाधान पहिल्याउने कार्य यस अध्ययनमा गरिएको छ । यसका निम्ति धौलागिरि क्षेत्रमा प्रचलित लोककथामा विद्यमान लोकविश्वासको खोजी गर्नु, ती लोककथामा पाइने लोकरीतिरिवाज र प्रथाहरूको विश्लेषण गर्नु तथा तिनमा अभिव्यक्त स्थानीयताको मूल्याङकन गर्नु जस्ता उद्देश्य राखेर यो शोधकार्य सम्पन्न गरिएको छ । यही शोध उद्देश्यअनुरूप अध्ययन क्षेत्रका म्याग्दी जिल्लाका अन्नपूर्ण गाउँपालिका र रघुगङगा गाउँपालिका तथा पर्वत जिल्लाको जलजला गाउँपालिकाका मगर समुदाय तथा मुस्ताङ जिल्लाको ल्होघेकर दामोदरकुण्ड गाउँपालिकाका ल्होपा समुदायका लोककथामा प्रतिविम्बित लोकविश्वास, लोकरीतिरिवाज र प्रथा तथा स्थानीयता जस्ता लोकतŒवको अन्वेषण, विश्लेषण र मूल्याङकनमा यस अध्ययनलाई सीमित गरिएको छ । प्रस्तुत अध्ययनमा सामग्री सङकलनका लागि उपर्युक्त अन्नपूर्ण गाउँपालिका, रघुगङगा गाउँपालिका, जलजला गाउँपालिका र ल्होघेकर दामोदरकुण्ड गाउँपालिकामा क्षेत्रकार्य गरिएको छ । यसका लागि निर्धारित क्षेत्रमा गई लोककथाका स्रोतव्यक्तिलाई प्रत्यक्ष भेटेर उद्देश्यमूलक ढङगले नमुना छनोट गरी बयालिस ओटा लोककथाको श्रव्यदृश्य माध्यमबाट सङकलन गरिएको छ । क्षेत्रकार्यबाट सङकलित नेपाली भाषामा प्रचलित लोककथाका पाठहरू नै यसका प्राथमिक सामग्री हुन । सङकलित लोककथाहरूलाई स्थानीय स्तरमा प्रचलित कथ्य नेपाली भाषामा प्रस्तुत गरिएको छ । सामग्रीको सत्यापनका लागि स्थानीय विज्ञहरूको सहयोग लिइएको र अध्येता स्वयम त्यसै क्षेत्रको मगर समुदायसँग सम्बन्धित रहेकाले सङकलित सामग्री विश्वसनीय र प्रामाणिक रहेका छन । प्रस्तुत गुणात्मक प्रकृतिको शोधमा मुख्यतः धौलागिरि क्षेत्रबाट सङकलित लोककथाका पाठहरूमा अन्तर्निहित विषयको विश्लेषण गरिएको छ । अध्ययनका सन्दर्भमा धौलागिरि क्षेत्रबाट सङकलित लोककथाहरू अध्ययन–विश्लेषणको मूल तŒवका रूपमा रहेका छन । यही नै अध्ययनको तŒवमीमांसा हो । ती सङकलित लोककथाहरूको विश्लेषणका निम्ति ज्ञानमीमांसाको निर्माण गरिएको छ । यस क्रममा लोकतात्विक अध्ययन पद्धतिको अवधारणत्मक ढाँचा निमार्ण गरी सोका आधारमा लोककथाभित्र लुकेका विषयको अर्थात लोकविश्वास, लोकरीतिरिवाज र प्रथा तथा स्थानीयताको व्याख्या, विश्लेषण र मूल्याङकन गरी शोधको मूल्यमीमांसाको निर्धारण गरिएको छ । धौलागिरि क्षेत्रमा प्रचलित लोककथामा लोकविश्वास, लोकरीतिरिवाज र प्रथाका साथै स्थानीयता लोकतत्वका रूपमा रहेका छन भनी निकालिएको निष्कर्ष नै शोधको मूल्यमीमांसा हो । लोकसाहित्यिक अध्ययनमा स्थापित लोकतŒवसम्बन्धी अवधारणा नै सामग्री विश्लेषणको मूल आधार हो । विभिन्न विद्वानहरूको लोकतत्वसम्बन्धी स्थापित मतका आधारमा सैद्धान्तिक अवधारणा निर्माण गरिएको छ र सोही सैद्धान्तिक अवधारणाका आधारमा अध्ययन सम्पन्न गरिएको छ । अध्ययनका क्रममा धौलागिरि क्षेत्रमा प्रचलित लोककथामा के कस्ता लोकविश्वास रहेका छन भन्ने शोधप्रश्न (क) का सन्दर्भमा विवेचना गर्दा यहाँका लोककथामा अतिकल्पनासम्बन्धी लोकविश्वास सर्बाधिक र त्यसपछि व्रmमशः आत्मशीलतासम्बन्धी लोकविश्वास, योग र तन्त्रमन्त्रसम्बन्धी लोकविश्वास, पशुपक्षीको स्वभावसम्बन्धी लोकविश्वास, लोकअनुष्ठानसम्बन्धी लोकविश्वास, दण्ड सम्बन्धी लोकविश्वास तथा थर, गोत्र र शाखाको जन्मसम्बन्धी लोकविश्वासको आधिक्य देखा परेको छ । धौलागिरि क्षेत्रका लोककथामा लोकरीतिरिवाज र प्रथाहरू कसरी प्रस्तुत गरिएका छन भन्ने शोधप्रश्न (ख) का सन्दर्भमा विश्लेषण गर्दा व्यक्तिगत जीवनसँग सम्बद्ध लोकरीतिरिवाजका रूपमा सबैभन्दा बढी विवाह संस्कारसँग सम्बन्धित लोकरीतिरिवाज, त्यसपछि मृत्यु संस्कारसँग सम्बन्धित लोकरीतिरिवाज र सबैभन्दा कम जन्म संस्कारसँग सम्बन्धित लोकरीतिरिवाज देखा परेका छन । विवाह संस्कारसँग सम्बद्ध लोकरीतिरिवाजमा प्रेम विवाह, अभिभावक इच्छित विवाह, मागी विवाह, छली विवाह, जबर्जस्ती विवाह र प्रतिस्धापर्धात्मक विवाह गरेर वैवाहिक जीवनमा प्रवेश गर्ने लोकरीतिरिवाजलाई अङगीकार गरेको पाइएको छ । मृत्यु संस्कारसम्बन्धी लोकरीतिरिवाजमा शव गाडने, शव जलाउने, शव गिद्धलाई खुवाउने र आशोच बार्ने संस्कार त्यहाँको प्रचलनमा रहेको निष्कर्ष निस्केको छ । जन्म संस्कारसम्बन्धी लोकरीतिरिवाजमा जातकर्मसम्बन्धी र नामकर्मसम्बन्धी लोकरीरिरिवाज रहेका छन । यहाँका लोककथाका सामाजिक लोकरीतिरिवाजहरूमा सबैभन्दा बढी लोकरीतिरिवाजहरू व्यवसाय तथा धन्दासँग सम्बन्धित रहेका छन भने त्यसपछि व्रmमशः नातागोताबिचका सम्बन्ध, लौकिक अनुष्ठान, वेशभूषा, खानपान, महिना, वार वा दिन, मेलापर्व तथा औषधोपचारसँग सम्बन्धित लोकरीतिरिवाजको आधिक्य रहेको छ । यहाँको लोकसमाज तान्त्रिक प्रथामा बढी भर पर्ने गरेको पाइएको छ र त्यसको प्रभाव सर्वाधिक रूपमा लोककथामा देखा परेको छ । त्यसपछि व्रmमश जाति प्रथा÷बलि प्रथा, दाइजो प्रथा, छुवाछुत प्रथा ÷ कटुवाले प्रथा ÷ कचहरी प्रथा तथा सती प्रथा ÷ मुखिया प्रथाको अस्तित्व अध्ययनीय कथामा देखिएको छ । धौलागिरी क्षेत्रमा प्रचलित लोककथामा स्थानीयताको अभिव्यक्ति कुन रूपमा भएको छ भन्ने शोधप्रश्न (ग) का सन्दर्भमा अध्ययनीय लोककथाहरूको मूल्याङकन गर्दा स्थानीय भूगोल, स्थानीय समाज र स्थानीय भाषाको प्रभाव व्यापक रूपमा रहेको निष्कर्ष प्राप्त भएको छ । ती लोककथाले त्यहाँका लोकको स्थानीय भूगोलका प्राकृतिक आकृति, नदी, खोला, हावापानी, खेतीपाती, जलाशय, वनस्पति, जीवजन्तु र गाउँबस्तीसँग रहेको सम्बन्धलाई अभिव्यक्त गरेका छन । लोककथाले स्थानीय समाजको संरचनाका मुख्य आधारका रूपमा रहेका पारिवारिक अवस्था, शासन व्यवस्था, वर्गीयता, जाति—जनजातीयता तथा धार्मिकतालाई अगाडि ल्याएका छन । मान्छेको प्रारम्भिक अवस्थाको यायावरीय जीवन, मातृसत्ताबाट पितृसत्तात्मक समाज व्यवस्थातिर ढल्केको समाज, सिकारी युग, कृषि युग, क्रान्ति युग र ती युगअनुसारका जीवनपद्धति तथा व्यवस्थाको प्रतिविम्बन लोककथाहरूमा भएको छ । यहाँको समाजमा संयुक्त र एकल दुबै प्रकारका परिवारको अस्तित्व देखा परेको र हाडनाता विवाहमा आधारित परिवार व्यवस्थाको विरोध हुन थालेको, सामूहिक विवाहमा आधारित परिवार, युगल परिवार एवम एकनिष्ठ परिवार व्यवस्था समाजमा कायम रहेको जस्ता कुरा यहाँका लोककथामा फेला परेका छन । यहाँका कतिपय लोककथामा उच्च वर्ग र निम्न वर्गका बिच अन्तर्विरोध रहे पनि अन्याय विरुद्धको सङघर्ष मानव पात्रबाट नहुनु तथा कुनै कुनै लोककथामा पशु र वस्तु पात्रका माध्यमबाट प्रतीकात्मक रूपमा अन्यायको विरोध हुनुले मानव चेतनाको कमजोर अवस्था प्रतिविम्बित छ । यहाँका लोककथामा वर्णित समाजमा प्रमुखतः प्रकृतिपूजक बोनधर्म र बौद्धधर्मसँग सम्बन्धित मूल रैथाने आदिवासी जनजातिमध्येका मगर र ल्होपा तथा हिन्दु वर्णाश्रम व्यवस्थाका चार जातमध्येका ब्राह्मण जातसँग सम्बन्धित पण्डित र ज्योतिषी एवम कथित शूद्र जातका कामी र दमाईको बसोबास रहेको पाइएको छ जहाँ सामाजिक सदभावपूर्ण अवस्था विद्यमान छ । यहाँका लोककथाका शब्द, वाक्य, उखान र टुक्कामा स्थानीयपना रहेको तथा तिनमा आफ्नै रैथाने शब्दहरूको ठुलो सङख्यामा प्रयोग हुनु र कतिपय तदभव र आगन्तुक शब्दलाई स्थानीयपनाले युक्त तुल्याई प्रयोग गर्ने काम हुनुले भाषामा लौकिक विशेषता थपिएको पाइन्छ । धौलागिरि क्षेत्रमा प्रचलित लोककथामा प्रतिविम्बित लोकतत्वको अध्ययन हालसम्म नभएको स्थितिमा प्रस्तुत अध्ययनले त्यहाँका मगर र ल्होपा समुदायका लोककथामा विद्यमान लोकविश्वास, लोकरीतिरिवाज र प्रथा तथा स्थानीयता जस्ता लोकतŒवलाई प्रकाशमा ल्याएको छ । यही नै प्रस्तुत शोधकार्यको ज्ञानका क्षेत्रमा नवीन योगदान भएको छ ।Item पारिजातका उपन्यासको समाजशास्त्र Parijatka Upanyasko Samajshastra(2071) श्रेष्ठ, चन्द्र मान Shrestha, Chandra Man; तारा कान्त पाण्डेशोधपत्रमा समावेश छ lItem मुक्तिनाथ आचार्यको जीवनी, व्यक्तित्व र कृतित्वको अध्ययन(2060) भट्टराई, भवानीशङकर Bhattarai, Bhawanishankar; ब्रतराज आचार्यAvailable in full text.Item बझाङ जिल्लाकाे छान्ना क्षेत्रमा प्रचलित छैटगीतकाे अध्ययन { Bajhang jillako chhanna kshettrama prachalit chaitgeetko adhyayana}(2014) खत्री, गजेन्द्रप्रसाद Khatri, Gagendraprasad; राजेन्द्रप्रसाद, पाैडेल Rajendraprasad, PoudelNot availableItem पचासकाे दशक ( वि. स. २०५०- ५९) का नेपाली प्रगतिवादी कविताकाे सर्वेक्षण { Pachasko dasak (bi.sa. 2050-59) ka nepali pargatibadi kabitako sarbekshan)(2009) अधिकारी, शाेभा Adhikari, Shobha; महादेव अवस्थी Mahadev AwasthiNot availableItem कविता पौडेलको हीरा उपन्यासको कृतिपरक अध्ययन {Kabita Paudelko Hira upanyasko kritiparak adhyayan}(2012) पौडेल, रमा Poudel, Rama; दामोदर ढकाल Damodar DhakalNot availableItem तीज गीतमा नारी सन्दर्भ {Teej geetma nari sandarbha}(2012) पराजुुली, मनुकला Parajuli, Manukala; कपिलदेव लामिछाने Kapildev LamichhaneNot availableItem पात्रविधानका आधारमा भोकयुद्ध कथासङग्रहका कथाको अध्ययन {Patrabidhanka aadharma bhokyudha kathasangrahka kathako adhyayan}(2012) सोमै, देवीकुमारी Somai, Devikumari; त्रिभुवन बरई Tribhuvan BaraiNot available