Education Planning & Management
Permanent URI for this collection
Browse
Recent Submissions
Item Living values: A quest for intergenerational relation(2015) Bhattarai, Tikaram; Bidya Nath KoiralaAvailable in full textItem विद्यालयकाे शैक्षाणिक व्यवस्थापनमा प्रधानाध्यापक { Bidhyalayako saikshanik byabsthapanma pradhanadhyapak}(2017) आचार्य, राम प्रसाद Acharya, Ram Prasad; केशवराज भट्टराई Keshabraj Bhattaraiशोधसार विद्यालयको व्यवस्थापनमा विद्यालयको शैक्षणिक व्यवस्थापनमा प्रधानाध्यापक विषयको अनुसन्धानमूलक यस शोध पत्रमा विद्यालयका प्रधानाध्यापकले अवलम्वन गरेका नेतृत्व शैलीको पहिचान गर्नु, उचित नेतृत्व शैली अप्नाउन सुझाव दिनु, नेतृत्व शैलीका कारण विद्यालयको व्यवस्थापनमा परेको प्रभावको खोजि गर्नु साथै नेतृत्व वहन गर्दा प्रधानाध्यापकलाई आई पर्ने समस्याहरु पत्ता लगाई सुृझाव दिनु यसको महत्वपूर्ण उद्देश्य रहेको छ । यो शोध कार्य परिमाणात्मक र गुणात्मक दुवै मिश्रित ढाँचामा आधारित भई सम्पन्न गरिएको छ । मोरङ जिल्ला स्थित इन्द्रपुर स्रोतकेन्द्र अन्तर्गतका ४५ वटा विद्यालयहरूलाई जनसंख्या मानि त्यसमध्य उद्देश्यमूलक विधिबाट नमुना छनौट गरी यो अध्ययन अनुसन्धान कार्यलाई पूरा गरिएको छ । अध्ययनका लागि आवश्यक तथ्याङ्क संकलन गर्न इन्द्रपुर श्रोत केन्द्रका ५ वटा विद्यालयको छनोट गरिएको छ । नमुना छनोटमा परेका विद्यालयका प्रधानाध्यापकहरु ५ जना वि.व्य.स. अध्यक्षहरु ५ जना शिक्षक १० जना, विद्यार्थी २५ जना , सरोकारवाला अभिभावहरुमध्येवाट १० जना छनोट गरी अध्ययन कार्य पूरा गरिएको छ । यस अध्ययनबाट प्राप्त तथ्य तथ्याङ्कहरूको आधारमा विश्लेषण गर्दा विद्यालयका प्रधानाध्यापकहरूले प्रजातान्त्रिक, स्वच्छाचारी र स्वतन्त्र तीनै किसिमको नेतृत्व शैली अवलम्वन गरेको देखिन्छ । नेतृत्वशैलीमा बढि जसो प्रजातान्त्रिक त्यसपछि स्वेच्छाचारी र स्वतन्त्र शैली अपनाइएको पाइएको छ । योजनाहरु निर्माणमा धेरै जसो प्रधानाध्यापकले अन्य सारोकारवाला पक्षसंग छलफल गर्ने गरेको देखिन्छ भने धेरै जसो प्रधानाध्यापकहरु प्रशासनिक काममा नै व्यस्त भएको पाइयो । शैक्षिक काममा प्रधानाध्यापकले धेरै कम समय दिएको साथै मूल्याङ्कन तथा सुपरिवेक्षणमा समेत कम समय दिने गरेको देखिन्छ । धेरै जसो सामुदायिक विद्यालयका प्रधानाध्यापकको शैली अझै पनि परम्परागत शैलीमा आधारित देखिन्छ । शैक्षिक योग्यता अनुभव तथा तालिमको अभावको कारण धेरै जसो विद्यालयका प्रधानाध्यापकहरू विद्यालय व्यवस्थापन समिति तथा अभिभावकसँग राम्रो घुलमिल हुन सकेको देखिदैन । सो कारणले प्रधानाध्यापकलाई नेतृत्व वहन गर्नका लागि प्रतिकुलता भएको पाइन्छ । विद्यालय सञ्चालन गर्ने जिम्मेवारी पाएका प्रधानाध्यापकले अवलम्वन गर्ने नेतृत्वशैली प्रजातान्त्रिक हुनु पर्ने र सरोकारवाला पक्षसँग रचनात्मक सहयोग लिएर योजना निर्माणसम्मका सम्पूर्ण शैक्षिक तथा प्रशासनिक कार्य सम्पन्न गर्न नेतृत्वदायि भुमिका निर्वाह गर्न अनिवार्य हुन्छ । शिक्षा ऐन तथा नियमावलीमा तोकिएका प्रधानाध्यापकका काम कर्तव्य र अधिकारहरूलाई आत्मसात गरी राजनैतिक स्वास्र्थ भन्दा आफ्नो योग्यता क्षमता र अनुभवलाई प्रयोग गर्नु पर्दछ । मातहतका शिक्षक कर्मचारीहरूको मनोवल उच्च राख्न उनिहरूको सहभागिता, योग्यता तथा क्षमताको कदर गर्दै शिक्षक, विद्यार्थी र अभिभावहरूलाई विद्यालयको हितमा अभिप्रेरित गर्न सक्नु पर्दछ । यसरी नेतृत्वशैलीमा देखिएको विभिन्नतालाई कम गर्न उपयुक्त नेतृत्व प्रदान गर्न सक्ने प्रधानाध्यापकको छनौट गर्न सम्बन्धित निकायबाट आवश्यक पहल हुन आवश्यक देखिन्छ । विद्यालयसँग सम्बन्धित समसामयिक ज्वलन्त समस्याहरूप्रति गम्भिर, संयमित, विवेकशील भई समस्या समाधान तर्फ उन्मुुख हुनु पर्ने सुझावहरू अध्ययनका आधारमा समावेश गरिएको छ ।Item उदार कक्षाेन्नतीले सिकाइ उपलब्धीमा पारेकाे प्रभाव { Udar kakshonnatile sikai upalabdhima pareko prabhab}(2017) खान, वसन्तकुमार Khan, Basantakumar; केशवराज भट्टराई Keshabraj Bhattaraiशोधसार उदारकक्षोन्नतीले सिकाइ उपलब्धिमा पारेको प्रभाव विषयक अध्ययनको मूख्यउद्देश्य उदार कक्षोन्नतीको कार्यन्वयनबाट सिकाइ उपलब्धिमा परेको प्रभावको लेखाजोखा गर्नु रहेको छ । यो अध्ययन मोरङ जिल्लाको केराबारी स्रोतकेन्द्रका ६ वटा विद्यालयका ६ जना वि.व्य.स. अध्यक्ष, ६ जना प्र.अ., १२ जना शिक्षकलाई नमुनाको रुपमा लिइएको छ । यस अध्ययनमा अवलोकन, छलफल, अन्तर्वार्ता प्रश्नावलीलाई सामुदायिक स्रोतका रूपमा र अध्ययन प्रतिवेदन, पुस्तक, जर्नल, अभिलेख अध्ययनलाई द्वितीय स्रोतको रूपमा प्रयोग गरिएको छ । यो अध्ययन परिमाणात्मक र गुणात्मक अनुसन्धान ढाँचामा तयार गरिएको छ । प्राप्त तथ्याङ्कलाई तालिकीकरण गरिएको छ । तथ्याङ्कलाई अझ स्पष्ट पार्न स्तम्भ चित्र र प्रतिशत समेत उल्लेख गरी सैद्धान्तिक खाकासँग मेलखाने गरी प्रष्टसँग विश्लेषण गरिएको छ । यस अध्ययनमा उदार कक्षोन्नतीका लागि परिमार्जित पाठ्यक्रम २०५७ ले तोकेको मापदण्डहरु प्रयोगको अवस्थामा १२ जना शिक्षहरु मध्ये कक्षाकार्य गृहकार्यलाई प्रयोग गर्ने ८ जना (६६.६६%), परियोजना कार्यमा ६ जना (५०%), व्यवहार परिवर्तनलाई ४ जना (३३.३३%), सिर्जनात्मक कार्यलाई ८ जना (६६.६६%) र हाजिरिलाई १२ जना (१००%) ले प्रयोग गरेको देखिन्छ । अध्ययन क्षेत्रका सामुदायिक विद्यालयहरुमा प्राथमिक तह (१–३) मा विगत ३ वर्षको २०७०, २०७१ र २०७२ को जम्मा विद्यार्थी सङ्ख्या क्रमशः ५७२, ५४१ र ५४६ रहेके देखिन्छ । अध्ययन क्षेत्रभित्रका ६ वटा नमुना छनौटमा परेको विद्यालयहरुको प्राथमिक कक्षा (१–३) को २०७० सालको जम्मा विद्यार्थी सङ्ख्या ५७२ जना, जस मध्ये छात्रा २९८ (५०.०९%) र छात्र २७४ जना (४७.९०%) रहेको देखिन्छ । यहाँ भर्ना दर घटदै बढ्दै आएको छ भने सोहि कक्षाहरुमा विगत तिन वर्षमा कक्षा दोहो¥याउनेको संख्या क्रमशः ४४, ३६ र ३९ जना रहेको देखिन्छ । जस अनुसार २०७० सालमा दोहो¥याउने दर ७.६९ प्रतिशत थियो. भने २०७१ सालमा उक्त दर घटेर ६.६५ प्रतिशत र २०७२ सालमा कक्षा दोहो¥याउने दर बढेर ७.१४ प्रतिशत पुगेको देखिन्छ । त्यसै गरी विगत तिन वर्षको कक्षा छाड्ने दर २०७०,२०७१ र २०७२ मा क्रमशः ७.१६, ७.३९ र ७.१४ प्रतिशत रहेको छ । यो दर त्रमशः २०७० बाट २०७१ मा बढ्दै जानु नकारात्मक सुचकको रुपमा लिन सकिन्छ भने २०७१ बाट २०७२ मा केहि घट्नु सकारात्मक सुचकको रुपमा लिन सकिन्छ । यसका साथै सोहि शैक्षिक सत्रहरुमा विद्यार्थी उतिर्ण दर क्रमशः ९३.८२, ९३.८५ र ं९३.३७ प्रतिशत रहेको देखिन्छ । २०७० मा भन्दा २०७१ मा ०.०३ प्रतिशतले बढी र २०७१ मा भन्दा २०७२ मा ०.४८ प्रतिशतले घटी विद्यार्थी अनुतिर्ण भएको तथ्याङ्क छ । कक्षागत विद्यार्थी नमुना शैक्षिक सत्र २०७३ अनुसार नमुना विद्यालयको कक्षा एकमा औषत ३१.३ जना, कक्षा दुईमा २८.७ जना र कक्षा तिनमा औषत ३२.५ जना रहेको पाइयो । यी तीनवटै कक्षामा जम्मा ५५५ जना विद्यार्थी सङ्रख्या छ । उक्त सङ्रख्यालाई शिक्षक विद्यार्थी अनुपातमा हेर्दा १ः२६ जना औषत विद्यार्थी पर्र्न आएको देखिन्छ । सामुदायिक प्राथमिक विद्यालयहरुमा उदार कक्षोन्नतीले सिकाइ उपलब्धिमा पारेको प्रभाव सम्वन्धमा गरिएको यस अध्ययले विविध पक्षहरुको अध्ययन अवलोकन गर्दा निस्किएका निष्कर्षहरुलाई सुधार गर्न सबैलाई निम्नानुसार सुझावहरु दिइएको छ । पाठ्यक्रम निर्माण गरी नयाँ नीति र कायक्रम तयार भैसकेपछि त्यसलाई अघि बढाउन पर्याप्त पुर्वाधारको व्यवस्था गरेर मात्र कार्यक्रमलाई लागु गर्नुपर्ने । स्रोतव्यक्ति र विद्यालय निरीक्षकलाई विशुद्घ शैक्षिक परामर्शकर्ता र सहजकर्ताका रुपम खटाउनुपर्ने नीति अवलम्बन गर्नुपर्ने । जिल्ला शिक्षा कार्यालय र स्रोतकेन्द्रले केन्द्रको निर्देशन पालना गर्दै प्रभावकारी अनुगमन मूल्याङ्कन गरी दण्ड र पुरस्कारको समेत व्यवस्था गर्दै उदार कक्षोन्नती कार्यक्रमलाई प्रभावकारी कार्यान्वयनमा जोड दिनुपर्ने । प्रभावकारी सुचना सञ्चारको माध्यमबाट अक्षर मापन प्रणालीमा फाईदा सम्बन्धमा अभिभावक, शिक्षक र विद्यार्थीलाई प्रष्ट पार्नु पर्ने । विद्यालय व्यवस्थापन समिति वास्तविक अभिभावकबाट छानिएको हुनुपर्ने, जिम्मेवार प्रशासकको रुपमा शैक्षिक कार्यक्रम र नयाँ नीतिहरु प्रति जानकारी राख्ने हुनुपर्ने, यसले विद्यालयमा उपलब्ध साधनलाई अधिकतम उपयोग गरी शैक्षिक र भौतिक वातावरण चुस्त दुरुस्त राखी उदार कक्षोन्नती गर्न उपयुक्त वातावरण तयार गर्नुपर्ने । प्रधानाध्यापकले बालमैत्री वातावरण विद्यार्थी केन्द्रिय शिक्षण विधिबाट निरन्तर मूल्याङ्कन र उदार कक्षोन्नतीलाई व्यवस्थित तरिकाले प्रयोग गरी बालकको सिकाईमा स्थायी परिवर्तन ल्याउनुपर्ने र उदार कक्षोन्नती प्रणालीबाट सिकाइ उपलब्धिको वृद्घि गर्नुपर्ने ।Item माहिला शिक्षाककाे शिक्षणले सिकाइमा पारेकाे प्रभाव { Mahila sikshakako sikshanle sikaima pareko parbhab}(2017) लिम्बु, विर्ख माया Limbu, Birkha Maya; खगेन्द्र प्रसाद लुईटेल Khagendra Prasad Luitelशोधसार महिला शिक्षकको सहभागिताले शिक्षण सिकाइमा पारेको प्रभाव शीर्षकमा तयार परिएको शोधप्रत्रमा महिला शिक्षकको सहभागिताले शिक्षण सिकाइमा पारेको प्रभाव यसको मुख्य उद्देश्य रहेको छ । यो शोधकार्य इलमा जिल्लाको चुलाचुलि स्रोत केन्द्र भित्र संञ्चालित दसवटा सामुदायिक प्राथमिक विद्यालय र सम्वन्धित विद्यलयका प्र.अ., वि.व्या.स. अध्यक्ष, महिला शिक्षक, शिक्षक अभिभावक संघ र विद्यार्थीहरूबाट अध्ययन भित्र सीमित गरिएको छ । यो अध्ययन कार्यलाई अगाडि बढाउन सम्बन्धित उद्देश्यले मेलखाने प्रश्नावली नमूना, अवलोकन, अन्तर्वार्ता तथा अभिलेख जस्ता साधनहरूबाट तथ्याङ्क संकलन गरी गुणात्मक तथा परिमाणत्मक दुवै ढाँचाको सहयोगबाट तथ्याङ्कलाई तालिकीकरण गर्दै तथ्याङ्कशास्त्रीय विधिको प्रयोग गर्दै सम्बन्धित सहित्यको सहित्य र सैद्धान्तिक खाकासँग समिश्रण गर्दै व्यख्या र विश्लेषण छ । यस अध्ययन क्षेत्रमा पूरुष शिक्षकको तुलनमा महिला शिक्षक संख्या न्यून रहेको पाइयो त्यस मध्ये स्थायी महिला शिक्षक पनि न्यून रहेको पाइयो । अस्थायी, राहात र नीजि शिक्षकमा भने समानता रहेको पाइयो । त्यस्तै तलिमा प्राप्त,अप्राप्त र आंशिक तलिम प्राप्त शिक्षक सामान्य रहेको पाइयो । वि.व्य.स.मा महिला सहभागिता कम रहेको पाइयो । त्यसैगरी कक्षा एकमा छात्राको खुद भर्ना दरको अवस्था क्रमश घट्दै गएको पाइयो । छात्राको उत्र्तीण, कक्षा दोहो¥याउने अवस्था, विचैमा कक्षा छोड्ने, कक्षा दोहो¥याउने छात्रको अवस्था छात्राको तुलनामा कम रहेको पाइयो । शिक्षणमा महिला शिक्षकको अवस्थामा कक्षा शिक्षण नभएको पाइयो भने प्र.अ.को महिला शिक्षक वीच र शिक्षण प्रति राम्रो व्यवहार रहेको पाइयो । अध्ययन क्षेत्रमा समग्रमा महिला शिक्षक दरवन्दी मिलानमा महिलालाई प्राथमिकता दिनुपर्ने सुझाव पाइयो । पारिवारीक कारण, आर्थिक कारण सामाजिक कारण, द्वन्दका कारण र भौगोलिक कारणले गर्दा सो अवस्था भएको पाइयो, यी सम्पूर्ण गतिविधिहरूलाई सुल्झाउन सम्बन्धित निकाय सम्बेदनशील रहनु पर्ने देखिन्छ ।Item बालविकास केन्द्रकाे भाैतिक व्यवस्थापन { Balbikash kendrako bhautik byabsthapan }(2016) अधिकारी, अर्जुनराज Adhikari, Arjunraj; गणेशप्रसाद दाहाल Ganeshprasad Dahalशोधसार समुदाय र विद्यालयमा आधारित भई सञ्चालन गरिएका “बालविकास केन्दको भौतिक व्यवस्थापन” शीर्षकमा गरिएको यस अध्ययनको मुख्य उद्देश्य भौतिक अवस्थाले कक्षा कोठा व्यवस्थापनमा पारेको प्रभावको लेखाजोखा गर्नु रहेको छ । यस अध्ययनका लागि सहयोगी शिक्षिकाहरू, अभिभावकहरू, विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्षज्यूहरू, प्र.अ. ज्यूहरूका लागि प्रश्नावली मार्फत तथ्याङ्क सङ्कलन गरिएको छ । साथै विभिन्न पुस्तक, पत्र पत्रिका, शोध पत्र, लेखरचना तथा अभिलेखहरूको अध्ययनबाट प्राप्त भएका सूचनालाई गुणात्मक, परिमाणात्मक तथा वर्णनात्मक विधि अपनाई विश्लेषण गरिएको छ । शोधपत्रको अध्ययनमा सुन्दरदुलारी नगरपालिका क्षेत्र भित्रका १२ वटा बाल विकास केन्द्र जनसङ्ख्याको रूपमा रहेका छन् । जस मध्ये पुरानो दुलारी गा.वि.स. क्षेत्र भित्रबाट ३ वटा समुदायमा आधारित र ३ वटा विद्यालयमा आधारित बालविकास केन्द्र र त्यस्तै गरी पुरानो सुन्दरपुर गा.वि.स. क्षेत्रबाट ३ वटा समुदायमा आधारित र ३ वटा विद्यालयमा आधारित बाल विकास केन्द्रलाई नमुनाको रूपमा लिइएको छ । तथ्याङ्क सङ्कलन गर्नका लागि कक्षा कोठा अवलोकन फारम, प्रश्नावली र अन्तर्वार्ता सूचीलाई प्राथमिक स्रोत र विभिन्न शोधपत्र, प्रतिवेदन, निर्देशिका, स्रोतकेन्द्र, पाठ्यक्रम विकाकेन्द्रको अभिलेखलाई द्वित्तीय स्रोतका रूपमा राखिएको छ । यस शोधपत्रको अध्ययनको क्रममा स्थलगत अध्ययन तथा अवलोकन गरी प्राप्त निष्कर्षहरूलाई समेट्ने प्रयास गरिएको छ । परिमाणात्मक तथ्याङ्कलाई प्रतिशत, ग्राफ र बृत्तचित्रमा प्रस्तुत गरिएको छ भने गुणात्मक तथ्याङ्लाई व्याख्या, विश्लेषण र विवेचनाका साथ प्रस्तुत गरिएको छ । यस अध्ययनले बाल विकास केन्द्रको भौतिक अवस्थाको पहिचान गर्ने अवसर प्रदान गरेको छ । समुदायमा आधारित बालकिवास केन्द्रहरूको भौतिक अवस्था सामान्य किसिमको भएता पनि खेलकुदका सामग्री तथा शिक्षण सामग्रीको व्यवस्थापन राम्रो रहेको पाइयो । विद्यालयमा आधारित बालविकास केन्द्रको भौतिक अवस्था निकै राम्रो भएर पनि अन्य पक्ष सामान्य रहेको पाइयो । समुदायमा आधारित बालविकास केन्द्रमा सहयोगी कार्यकर्ता शिक्षिका र अभिभावकको अग्रसरता राम्रो देखिन्छ भने विद्यालयमा आधारित बालविकास केन्द्रमा अभिभावक र विद्यालय प्रशासनको तुलनात्मक रूमपा कम ध्यानाकर्षण भएको पाइयो । समुदायमा आधारित बालविकास केन्द्रमा बालबालिकाको बसाइ व्यवस्थापनमा गुन्द्री, पिरा, चकटीको प्रयोग भएको पाइयो भने विद्यालयमा आधारित बाल विकास केन्द्रमा तुलनात्मक रूपमा फर्निचरको राम्रो व्यवस्थापन रहेको पाइयो । समग्रमा भन्नु पर्दा समुदायमा आधारित बालविकास केन्द्रको भौतिक व्यवस्थापन विद्यालयमा आधारित बाल विकास केन्द्रहरूको तुलनामा कमजोर देखिएता पनि बालबालिकाको शारीरिक, मानसिक, सामाजिक र संवेगात्मक पक्षको विकासमा सहयोग पुग्ने खालको अवस्था सिर्जना गरिएको पाइयो । समुदायमा आधारित बाल विकास केन्द्रको भौतिक व्यवस्थापनलाई अझै ध्यान दिने हो भने शिक्षण सिकाइ क्रियाकलाप प्रभावकारी हुनेमा विश्वास गर्न सकिन्छ भने विद्यालयमा आधारित बाल विकास केन्द्रमा अभिभावकको ध्यान आकृष्ट गर्नुपर्ने देखिन्छ । दुबै खालका बाल बिकास केन्द्रका व्यवस्थापनमासँग सम्बन्धित पक्ष जागरूक भई त्यसको भौतिक व्यवस्थापनमा लाग्नु पर्ने देखिन्छ । बाल विकास केन्द्र सञ्चालन गर्ने निकायले सहयोगी कार्यकर्ता शिक्षिकालाई राम्रो तालिमको व्यवस्थापन गर्नुपर्ने र उनीहरूलाई समय अनुकूलको पारिश्रमिक समेत दिलाउनु पर्ने आवश्यकता रहेको अनुभूति भएको छ । बालविकास केन्द्रलाई अझ प्रभावकारी बनाउन सरोकारवाला सबैको दायित्व बढेको छ । सबैले आफ्नो जिम्मेवारी, दायित्व र कर्तव्यलाई ख्याल गरी बालविकास केन्द्रको भौतिक व्यवस्थापनको काममा योजनाबद्ध रूपमा लाग्ने हो भने गुणस्तर सुनिश्चित छ ।Item सामुदाियक विद्यालय व्यवस्थापनमा प्रधानध्यापककाे नेतृत्व शैंली { Samudaik bidhyalaya byabsthapanma pradhandhyapakko netritwa saili}(2017) श्रेष्ठ, जीवन कुमार Shrestha, Jivan Kumar; लक्ष्मी कुमार श्रेष्ठ Laxmi Kumar Shresthaशोधसार सामुदायिक विद्यालय व्यवस्थापनमा प्र.अ.कोनेतृत्व शैली विषयको अनुसन्धानमूलक यस शोध पत्रमा विद्यालयका प्रधानाध्यापकले अवलम्वन गरेको नेतृत्व शैलीको पहिचान गर्नु,प्र.अ.को नेतृत्व शैलीले सामुदायिक विद्यालय व्यवस्थापनमापारेको प्रभावको लेखाजोखा गर्नु, नेतृत्व शैलीमा प्रभावपार्ने कारक तत्वहरु केलाउनु र नेतृत्वलाई प्रभावकारी वनाउने उपायहरु सुझाउनु यसको महत्वपूर्ण उद्देश्य रहेको छ । यो शोध कार्यलाई सम्पन्न गर्ने क्रममा परिमाणात्मक र गुणात्मक दुवै मिश्रित ढाँचालाई आधार वनाईएको छ । मोरङ जिल्ला स्थित इन्द्रपुर स्रोत केन्द अन्तर्गतका सामुदायिक माध्यमिक विद्यालयहरुलई अध्ययनको जनसंख्या मानि त्यसमध्ये उद्देश्यमूलक नमुना छनौट विधिबाट नमुना छनौट गरि यो अध्ययन अनुसन्धान कार्यलाई पुरा गरिएको छ । यस अध्ययनबाट प्राप्त तथ्य तथ्याङ्कहरुको आधारमा विश्लेषण गर्दा सामुदायिक विद्यालयका प्र.अ. हरुले प्रजातान्त्रिक, निरङ्कुश र स्वतन्त्र तीनै किसिमको नेतृत्व शैली अवलम्वन गरेको देखिन्छ । नेतृत्व शैलीमा सबैभन्दा धेरै प्र.अ.हरुले प्रजातान्त्रिक त्यसपछी अलि कमले निरङ्कुश र धेरै कमले मात्र स्वतन्त्र शैली अपनाएको पाईएको छ । योजना निर्माणमा धेरैजसो प्र.अ.ले अन्य सरोकारवाला पक्षसँग छलफल गर्ने गरेको देखिन्छ भने धेरैजसो प्र.अ.हरु प्रशासनिक कार्यमा नै व्यस्त भएको देखिन्छ । शैक्षिक काममा प्र.अ.ले धेरै कम समय दिएको साथै मूल्याङकन तथा सुपरिवेक्षण धेरै कम समयमा मात्र गर्ने गरेको पाईन्छ । धेरै जसो सामुदायिक विद्यालयका प्र.अ.हरुको नेतृत्व शैली अझै पनि परम्परागत तौर तरिकामा आधारित भएको पाईयो । प्र्र.अ.हरु वढीजसो सरकारमूखि भएको र नेतृत्व निर्वाह गर्ने क्रममा शैक्षिक योग्यता अनुभव तथा तालिम आदिको कारण प्राय जसो विद्यालयका प्र.अ.हरु वि.व्या.स. तथा अभिभावकसँग राम्रो घुलमिल हुन नसकेको देखिन्छ यसै कारणले प्र.अ.लाई नेतृत्व वहनको लागि प्रतिकूल असर परेको देखिन्छ । विद्यालयको रेख देख तथा सञ्चालन गर्ने जिम्मेवारी पाएका प्र.अ.हरुले अवलम्वन गर्ने नेतृत्वशैली प्रजातान्त्रिक हुनु जरुरी छ । एक्लै मात्र केही गर्न नसकिने हुँदा विद्यालयसँग सरोकार राख्ने सवै पक्षसँग रचनात्मक सहयोग लिएर योजना निर्माण देखि कार्यान्वयन सम्मका सम्पूर्ण शैक्षिक तथा प्रशासनिक कार्य सम्पन्न गर्न नेतृत्वदायि भूमिका निर्वाह गर्न अनिवार्य हुन्छ । प्र.अ.ले शिक्षा नियमावलीको अक्षरस पालना गर्नु पर्छ । मातहतका शिक्षक तथा कर्मचारीको मनोवल उच्च राख्दै अभिभावकहरुलाई विद्यालयको हितमा लाग्न प्रेरित गर्नु पर्छ । प्र.अ.ले आफ्नो नेतृत्वलाई वढी प्रभावकारी वनाउन कुशल योजनाकार, संगठनकर्ता, निर्णयकर्ता र सञ्चारकर्ताको रुपमा नेतृत्व दिन सक्ने व्यक्तिको रुपमा प्रस्तुत हुन सक्नु पर्छ । विद्यालयसँग सम्बन्धित समसमयीक समस्याहरुप्रति गम्भिर संयमित तथा विवेबशील भई समस्या समाधानतर्फ उन्मुख हुनु पर्छ भन्ने जस्ता सुझावहरु अध्ययनका आधारमा समावेश गरिएको छ ।Item व्यवसायिक शिक्षाले विद्यार्थीकाे सीप विकासमा पारेकाे प्रभाव { Byabsayik shikshyale bidyarthiko sip biksma pareko prabhaw}(2013) पाैडेल, लालमणि Paudel, Lalmani; देन प्रसाद लामिछाने Den Prasad Lamichhaneअहिलेको युग भनेको विज्ञान र प्रविधिको युग हो । वर्तमान परिवेश अनुसार शिक्षा परिमार्जित र परिस्कृत तवरको हुनु आवश्यक छ । वर्तमान परिवेशमा स्नातकोत्तर तहसम्मको शिक्षा हासिल गरेका दक्ष जनसक्ति पनि वेरोजगार बस्न परिरहेको अवस्था रहँदै आएको छ । केवल सैद्धान्तिक शिक्षाको मात्रै ज्ञान भएर त्यो व्यवहार मुखि हुन सक्दैन त्यसैले अहिलेको परिवेशमा विद्यार्थीलाइ व्यवसायिक शिक्षको आवश्यकता रहेको महशुस गरी कतिपय विद्यालयहरुमा व्यवसायिक विषयको अध्यापन गर्न थालिएको छ । यसरी विद्यालयमा अध्यापन गरिँदै आएको व्यवसायिक शिक्षाले विद्यार्थीको प्राविधिक सीप विकासमा के कस्तो प्रभाव पारेको छ ? विद्यालयमा व्यवसायिक शिक्षाको आवश्यकता किन छ ? भन्न जस्ता कुराहरुलाई लिएर माध्यमिक तहका व्यवसायिक शिक्षाले विद्यार्थीको प्राविधिक सीप विकासमा पारेको प्रभाव नामक शीर्षक चयनगरी यो शोधपत्र तयार पारिएको छ माध्यमिक तहमा व्यवसायिक शिक्षाको वर्तमान अवस्थापहिचान गर्नु, व्यवसायिक शिक्षाले विद्यार्थीको प्राविधिक सीप विकासमा पारेको प्रभावकारीता पहिचान गर्नु, व्यवसायिक शिक्षा शिक्षणमा देखा परेका समस्याहरु पहिचान गर्नु, व्यवसायिक शिक्षा शिक्षणमा देखा परेका समस्याहरूको निराकरणका उपायहरु सुझाउनु यस अध्ययन अनुसन्धानका प्रमुख उद्देश्यहरु रहेका छन । एल्टन मायोको मावन व्यवस्थापन र मेरी पार्कर फलेटको मानव सम्बन्ध सिद्धान्तलाई आधारमानी गरिएको यस अध्ययन अनुसन्धान मुलतः गुणात्मक ढाँचामा आधारित छ । यसअध्ययनलाई उद्देश्य अनसार पूर्णता प्रदान गर्नका लागि तनहुँ देवघाट स्रोतकेन्द अन्तर्गतका ४ओटा सामुदायिक विद्यालयबाट प्रत्येक विद्यालयका सामुदायिक विद्यालयका प्र.अ. १, शिक्षक२÷२, स्रोतव्यक्ति १, विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष १, विद्यार्थी प्रतिनिधिबाट ४।४ गरीजम्मा ३३ सम्भावना रहित नमुना छनोट विधका आधारमा छोनोट गरी अध्ययन अनुसन्धानगरिएको छ । तथ्याङक स.कलनका प्राथमिक तथा द्वितीय स्रोतलाई प्रयोग गरी संकलित तथ्याङकलाई व्याख्या एवम विश्लषण समेत गरिएको छ । छनोटमा परेका विद्यालयमा व्यवसायिक शिक्षा अध्यापन गराउने धेरैजसो शिक्षकहरु योग्यतापुगेका भए पनि प्रयाप्त मात्रामा तालिम नलिएको पाइयो । विद्यालयमा भएको कमजोर भौतिक अवस्था, शिक्षक विद्यार्थी तथा विद्यालय प्रशासन विचमा सुमधुर सम्बन्धको अभाव, विद्यालयमा राजनीतिक पभाव जस्ता कुराहरुले गर्दा व्यवसायिक शिक्षा प्रभावकारी ढंगबाट शिक्षण गर्न नसकि रहेको अवस्था रहेको तथ्य समेत अनुसन्धानबाट जानकारी प्राप्त भएको छ । विद्यालयमा प्रदान गरिएको व्यवसायिक शिक्षाले केही मात्रामा भए पनि प्राविधिक सीप विकास भएका देखिएता पनि विद्यालयको कमजोर आर्थिक अवस्था तथा व्यवस्थित ढंगले अध्यापन गर्न नसक्दा व्यवसायिक शिक्षा अधयापन गरिएर पनि विद्यार्थीको सीप विकासमा प्रभावकारी भूमिका निर्वाह हुन नसकेको निष्कर्ष निकालिएको छ ।Item The management process of istitutional and community secondary school.(2012) Chamling, Badal Devi; Ganesh Prasad DahalABSTRACT Available in fulltextItem सामुदायिक विद्यालयमा वितरित छात्रवृति कार्यक्रमकाे अवस्था { Samudayik bidyalayma bitrit chhatrabriti karyakramko awastha}(2015) ओझा, परशुराम Ojha, Parshuram; लक्ष्मीकुमार श्रेष्ठ Laxmikumar Shresthaसमुदायिक विद्यालयमा वितरित छात्रवृति कार्यक्रमको अवस्था नामक यस शोधपत्रमा वितरण गरिने छात्रवृतिले विद्यार्थी अभिभावक र समुदायमा पार्ने प्रभावको लेखाजोखा तथा विश्लेषण गर्न मुख्य उद्देश्य राखिएको छ । यो अध्ययन सामुदाकि विद्यालयमा वितरण गरिने छात्रवृत्ति कार्यक्रमको प्रकति र उद्देश्य अनुसार परिमाणात्मक र गुणात्मक दुवै खालका अनुसन्धान ढाँचामा आधारित भई तयार गरिएको छ । समस्याको अध्ययन गर्न विषयवस्तुका बारेमा शोधकर्ता कार्यक्षेत्रमा पुगी सहभागीहरूसँग औपचारिक तथा अनौपचारिक रूपमा सङकलन गरिएका तथ्याङक र सूचनालाई व्याख्या तथा विश्लेषण गरिएको छ । यस अध्ययन, अनुसन्धान उद्देश्यपूर्ण र सुविधाजनक नमूना छनौट विधिको प्रयोग गरी विद्यालयको छनौट गर्नुका साथै उद्देश्यमूलक नमूना छनोट गरिएको छ । यस अध्ययनको उद्देश्य प्राप्तिका लागि छनोटमा परेका उत्तरदाताबाट आवश्यक सूचना लिन, अन्तवार्ता समूह छलफल, प्रश्नावली जस्ता अनुसन्धानका साधनको प्रयोग गरी प्राथमिक तथ्याङक संकलन गरिएको छ । विद्यालयकाअभिलेख, अध्ययन प्रतिवेदन र लेख रचनालाई सहायक तथ्यांकको रुपमा लिइएको छ ।तथ्याङक संकलन गर्दा निर्माण गरिएका अवलोकन फारम, प्रश्नावलीलाई सम्बन्धित क्षेत्रका विद्यालयका प्रधानाध्यापक, शिक्षक, वि.व्य.स पदाधिकारी,स्रोत व्याक्ति, वि.नि. र अभिभावकसँग प्रत्यक्ष भेटघाट गरी खुल्ला तथा बन्द प्रश्नावली, समूह छलफल र अन्तर्वार्तालाई तथ्याङक सङकलन ढाँचाको रुपमा लिइएको छ । सामुदायिक विद्यालयमा वितरित छात्रवृति कार्यक्रमको अवस्था विषयक या अध्ययन प्रतिवेदनबाट छात्रवृत्ति पाए पश्चात विदयार्थी उपस्थिती र उनीहरुको शैक्षिकउपलव्धीहरुमा सुधार आएको छ । छात्रवृत्तिको रकम प्रति अभिभावकहरु सन्तष्ट हुननसकको पाईयो । छात्रवृत्ति कोटा वितरण पारदर्शी र प्रभावकारी हुन सकिरहेको छैन । छात्रवृत्तिका लागि विदयार्थी छनौट प्रक्रियामा एक रुपता हुन सकिरहेको छैन । छात्रवृत्ति कार्यक्रममा आधारहरु आर्थिक रुपमा पुनरावलोकन गर्न जरुरी रहेको पाइया। सरकारी नीतिअनुरुप छात्रवृत्ति कार्यक्रमहरु कार्यान्वयन भएको पाईएको छैन । नियमित रुपमाविदयालयमा विदयार्थी पठाउन, लक्षित समुहका अभिभावकहरुलाई र उच्च शैक्षिक उपलव्धी प्राप्त गर्ने विदयार्थीहरुका अभिभावकहरुलाई समेत पुरस्कार दिने व्यवस्था गर्नु पन मत प्राप्त भएका छन । छात्रवृत्ति वितरण गर्दा अनिवार्य रुपले व्यवस्थापन ससमितिका वैठकबाट निर्णय गराई अभिभावक भेला गराई छात्रवृत्तिको महत्व दर्शाई वितरण गर्नु पर्ने मतहरु पाइयो । छात्रवृत्ति कार्यक्रमको अनुगमन, निरीक्षण तथा नियन्त्रण र निर्देशनका लागि जिल्ला देखि गाउँसम्म निश्चित संयन्त्र वनाई सञ्चालन गर्नुपर्ने सुझाव पाईयो । छात्रवृत्ति जात विशेषका आधारमा नभई वास्तविक विपन्न वर्गलाई दिनुपर्ने सुझाव पनि पाइयो । छात्रवृत्ति लक्षित वर्गसम्म प्रभावकारी रुपले पुग्न नसकेको पाईयो । यस अध्ययन विश्लेषणबाट तुलनात्मक रुपमा शिक्षाको पहुँच नभएका वर्गलाइ समान र न्यायोचित सहभागिता सुनिश्चित गर्न छात्रवृत्ति कार्यक्रम आवश्यक छ । छात्रवृत्ति कार्यक्रमलाई समावेशीकरणको सिद्धान्त अनुसार सञ्चालन गरिनु पर्दछ । छात्रवृत्ति कार्यक्रमले समानता र समावेशी सिद्धान्तलाई अनुसरण गरेको पाइएन भने यसमा पारदर्शिताको अभाव अझ विद्यमान छ । छात्रवृत्ति सम्पूर्ण परिवारका आर्थिक तथा सामाजिक स्तरीकरण गरी वितरण गर्नुपर्दछ । जातिगत र लैङगीक रुपमा भन्दा पनि विपन्नताका आधार बनाउनु पर्दछ । छात्रवृत्ति कार्यक्रमलाई नितिगत रुपमै प्रभावकारी बनाउनु पर्दछ । सरोकारवाला निकायहरुलाई कडाइका साथ अनुगमन गरी कार्यन्वयनलाई पारदर्शि बनाउनु पर्दछ ।Item अभिभावकको दृष्टिकोणमा सामुदायिक विद्यालय { Abhibhawakko drishtikonma samudayik bidyalay}(2016) तिवारि, मदन Tiwari, Madan; खगेन्द्र प्रसाद लुइटेल Khagendra Prasad Luitelअभिभावकको दृष्टिकोणमा सामुदायिक विद्यालय प्रस्तुत अध्ययन अभिभावकको दृष्टिकोणमा सामुदायिक विद्यालय शीर्षकमा तयार पारिएको छ । यस अध्ययनको मुख्य उद्देश्य अभिभावकको दृष्टिकोणमा सामुदायिक विद्यालयको अवस्था विश्लेषण गर्ने रहेको छ । मूलतः व्याख्यात्मक र परिमाणात्मक विधिलाई आधार मानी प्राथमिक र द्वितीय दुवै स्रोतबाट तथ्याङक संकलन गरिएको यो शोध कार्यमा तेह्रथुम जिल्लाको मोरहाङ स्रोतकेन्द्र अन्तरगत श्रीजुङ गा.वि.स. भित्र रहेका आधारभूत तथा माध्यमिक विद्यालयमा कक्षा ५ मा अध्ययन गर्ने विद्यार्थीका ३२ अभिभावक छनौट गरिएको छ । अभिभावकको हेराईमा सामुदायिक विद्यालयको शिक्षण पत्ता लगाउन सुचना संकलनका लागि प्रश्नावली, अन्तरवार्ता, स्थल अवलोकन, विद्यालयबाट अभिभावकका नामावली संकलन गरिएको छ । सामुदायिक विद्यालयमा अध्ययनरत विद्यार्थीका अभिभावकहरु धेरै जसो साक्षर देखिएता पनि केहीले मात्र औपचारिक शिक्षाको माध्यमबाट साक्षर भएको देखिन्छ । उनिहरु आफ्ना छोराछोरीलाई शिक्षा प्रति चासो नदेखाएको त्यहाका अभिभावकले आफ्ना छोराछोरीप्रति शिक्षकसँग छलफल नगरेको विद्यालयका प्र.अ. तथा शिक्षक आफ्ना दायित्व र पेशाप्रति इमान्दार, कर्तव्य निष्ठ नदेखिएको पाइयो । शिक्षकहरुले अभिभावकहरुको मन जित्न नसकेको, विद्यालयका बालबालिकालाई अनुशासित एवम् विद्यार्थीप्रति उत्तरदायि नबनेको विद्यालयमा शिक्षकले मोबाइलमात्र चलाउने गरेको कक्षामा गएर किताबमात्र पढीदिने कक्षा शिक्षणमा ध्यान नदिने, गृहकार्यपनि नदिने, चेक पनि नगर्ने, कक्षाकोठामा विद्यार्थीलाई पढ, पढ मात्र भन्ने गरेको, सहि शिक्षा दिन नसकेको, कक्षा समयमा वेवास्ता गरेको, शिक्षक अन्य पेशाप्रति आकर्षित भएका र कतिपय शिक्षक राजनीतिमा सहभागी भइकक्षामा पढाउने कार्यलाई वेवास्ता गर्ने गरेको,विद्यालयमा गई हाजिरमात्र गर्ने गरेको, प्र.अ. पनि कुशल प्रशासकको रुपमा प्रस्तुत हुननसकेको, अभिभावकलाई विद्यालयसम्म ल्याउन कुनै पहल नगरेको, कतिपय विद्यालयमा १०बजे विद्यालय खोल्ने र ४ बजे बन्द गर्ने मात्र कार्य गरिरहेको, अभिभावकसँग बालबालिकाको पढाइको बारेमा कुनै चासो नराखिएको , विद्यालय गएर नपढाइ ठग्ने शिक्षकलाई पनि कुनै कारवाही नभएको, आजको सञ्चारको समय भन्दै विद्यालय समय भरी मोवाइल चलाउनशिक्षक प्रति पनि कुनै निर्देशन सम्म नभएको, विभिन्न संस्थाको सदस्य हो भन्दै हाजिर गर्दै संस्थाको काममा बढी जोड दिएको देखिन्छ । अभिभावकहरु पनि आफ्नो घरायसीकारणले तथा चेतनाको कमीले गर्दा आफ्नाछोराछोरीको पठनपाठनको लागि खोजी गर्न जाने समेत नभ्याएको र छोराछोरी पढाएरभोली के हुन्छ भन्ने चेतना सम्म नभएको पाइयो । जि.वि.स. स्रोतव्यक्ति, विद्यालय निरीक्षकसमेत विद्यालय अनुगमन नगरेको, लापरवाही गर्ने प्र.अ. तथा शिक्षक कर्मचारीलाई कारवाही गर्नु पर्ने देखिन्छ । शिक्षकलाई आफ्नो काममा निष्ठवान बनाउने कुनै पनि राजनीतिक कार्यक्रममासहभागी हुन नदिने, विद्यालयमा वि.व्य.स.को भूमिका बढाउने, विद्यालयमा असल काम गर्ने शिक्षकहरूलाई पुरस्कार र खराब काम गर्ने शिक्षकलाई दण्डको व्यवस्था गर्ने, शिक्षकलाइ अन्य पेशा, व्यवसायमा सहभागि हुन नदिन र विद्यालयमा आवश्यक दरवन्दीको व्यवस्था गर्नु पर्ने । विद्यालयको शिक्षणलाई प्रभावकारी बनाउन अभिभावकले आफ्ना नानीहरुलाई नियमित विद्यालय पठाउनु पर्ने, विद्यालय व्यवस्थापन समितिले नियमितरुपमा अनुगमन गर्नुपर्ने, प्र.अ.ले कुशल प्रशासकको रुपमा कार्य गर्नुपर्ने नेपाल सरकारले पाठ्यपुस्तक समयमा उपलब्ध गराउनु पर्ने, जस्ता विषयलाई जोड दिदै नीति निर्माण तह, अभ्यास तहका लागि र अनुसन्धान तहका लागि सुझाव दिइएको छ ।Item शिक्षण–सिकाइमा किताब कुनाको प्रयोग {Sikshyan sikaima kitab kunako prayog}(2016) भट्टराई, टङकमणि Bhattrai, Tankamani; केशव प्रसाद भट्टराई Keshab Prasad Bhattraiयस शोध अध्ययनको शिर्षक शिक्षण सिकाइमा किताव कुनाको प्रयोग राखिएका छ । यो शोध अध्ययनको मुख्य उद्दश्य यस प्रकार रहेका छन ः क) शिक्षाका सिकाइमा किताव कुनाको प्रयोगको स्थिति पहिचान गर्नु । ख) किताव कुनालाई प्रभाव पार्ने तत्वहरु पहिल्याउनु । ग) किताव कुनाको प्रयोगमा देखिएका समस्या पहिल्याउनु । घ) किताव कुनाको प्रयोगलाई प्रभावकारी बनाउने उपाय सुझाउनको लागि शोध अध्ययन अगाडि बढाइएको छ । यस अध्ययनलाई पूर्णता प्रदान गर्न शिक्षा र सिकाइमा किताव कुनाको प्रयोगले परेका प्रभावको अवस्था, समस्याको व्याख्या विश्लेषण गर्नु पर्ने भएकोले गुणात्मक अनुसन्धान ढाँचा र शिक्षण सिकाईमा किताव कुनाको प्रयोगले परेको असरको लेखाजोखा गर्न कक्षाकोठाको संख्या, विद्यार्थीको संख्या, प्र.अ. अभिभावक, विद्यार्थी आदिको साथै सिकाइ उपलव्धिको विश्लेषण गर्न परिमाणात्मक विधि समेत प्रयोग गर्नु पर्ने भएकोले गुणात्मक र परिणात्मक दुवै विधिको प्रयोग गरी व्याख्यात्मक तथा विश्लषणात्मक विधिद्वारा अनुसन्धानपूर्ण गरिएको छ । यो अनुसन्धान पूर्ण गर्न एफ.डव्लु.टेलरको बैज्ञानिक व्यवस्थापनको सिद्धान्त र ब्रुनरको संज्ञानात्मक बृद्धिको सिद्धान्तलाइ सैद्धान्तिक आधारको रुपमा लिइएको छ । अर्को तर्फ यस अध्ययनलाई पुर्णता प्रदान गर्न उद्देश्य पूणर््ानुमना विधि प्रयोग गरी विद्यालयका कक्षा कोठाहरु, सम्वन्धित विद्यालयका तत् तत् कोठामा अध्ययन गर्ने वालवालिकाहरु मध्ये बाट प्रत्येक कक्षा कोठाबाट नियमित उपस्थिति हुने न्युन उपस्थिती हुने र किताव कुनाको प्रयोगमा सक्रिय सहभागीता देखाउने छात्र छात्रा गरी १८÷१८जना गरी ३६ जना सक्रिय अभिभावक २÷२ जना गरी ४ जना , वि.व्य.स. का अध्यक्ष १÷१ जनागरी २ जना, शिक्षक अभिभावक संघका अध्यक्ष १÷१ जना गरी २ जना समेत जम्मा ५२ जनाका नमुना छनौट गरी शोध अध्ययन अगाडी बढाइएको छ । यस शोध अध्ययन लाई अगाडी बढाउन तथ्याङक संकलनका लागि प्राथमिक श्रोत अन्तर्गत, खुल्ला प्रश्नावली, अन्तवार्ता अुनसुची, निर्देशिका प्रश्नावली तथा सहायक द्वितिय श्रोत अन्तर्गत विद्यालयद्वारा अभिलेख गरिएका बैठक पुस्तिका चार्ट,ग्राफ र विभिन्न प्रकाशित, अप्रकाशित पुस्तक, लेख आदिको सहायता लिई यो शोध पत्रलाई पुर्णता प्रदान गरिएको छ । यस शोध अध्ययनबाट प्रत्येक विद्यालयमा शिक्षण सिकाइमा किताव कुनाको पयोगको लागि सन्दर्भ सामग्रीहरुलाई व्यवस्थापन गर्न टिनका बाकस, बुककेश, ¥याक, दराज, टेवल र डोरीहरुको प्रयोग भएको पाइयो । त्यसैगरी बाल कुनामा बाल चित्रकला, बाल कथा, बाल कविता, गणितीयतथा विज्ञान लेख सामग्री र शिक्षक तथा विद्यार्थी निर्मित सन्दर्भ सामग्रीहरु रहेको पाइयो । साथै गणितीय तथा विज्ञानलेख सन्दर्भ सामग्री अन्य सन्दभ सामग्री भन्दा न्युन रहेको पाइयो । किताव कुनाको प्रयोग बाट अन्य विषयहरुको सिकाइ उपलव्धी सुधार आएको भएता पनि गणित विषयमा न्युन उपलव्धिको अवस्था पाइयो । किताव कुनामा गणितीय तथा विज्ञानका सामग्री प्रर्याप्त नभएका, शिक्षक तालिम, सुपरीवेक्षणको अभाव र भौतिक सामाग्रीहरु व्यवस्थापनमा कठिनाई रहेको पाइयो । शिक्षण सिकाइमा बालकुनाको प्रयोगको प्रभावकारीता बढाइ सिकाई उपलव्धी बृद्धि गर्न समुदायमा बाल कुना सम्वन्धि सचेतना कार्यक्रम गनुपर्ने, विद्यार्थी कन्द्रित शिक्षण विधि अपनाउनु पर्ने , शिक्षकलाई तालिमका व्यवस्था हुनु पर्ने, आर्थिक श्रोत बृद्धि गरी सन्दर्भ सामग्री थप गर्नु पर्ने साथै भौतिक सामग्रीको समेत व्यवस्थापन गर्नु पर्ने र यस को लागि पहिलो राज्य पक्ष जिम्मेवार हुनुपर्ने, समुदाय, विद्यालय प्रशासनको मुख्य व्यतिmत्व प्र.अ.विद्यालय व्यवस्थापन समिति, शिक्षक अभिभावक संघ र समुदाय आदिले किताव कुनाको प्रवन्ध, संचालन र कार्यान्वयनमा सक्रिय भूमिक ानिर्वाह गर्नुपर्ने सुझावहरु यस शोधमा समावेश गरिएका छन ।Item बालबालिकाकाे शिक्षामा सहभागिता { Balbalikako shikshyama sahbhagita}(2012) सार्की, रामबहादुर Sarki, Rambahadur; माेहन प्रसाद ओली Mohan Prasad Oliप्रस्तुत शोधपत्र “बालवालिकाको शिक्षामा सहभागिता” शीर्षक राखेर तयार गरिएकाछ । यस अध्ययनको मूल उद्देश्य झापा जिल्ला सुरुङ्गा गा.वि.सका सामुदायिक प्राथमिकशिक्षामा दलित विद्यार्थीहरूको भर्नाको अवस्था, कक्षा छोडने र कक्षा दोहोर्याउन अवस्था,शैक्षिक क्रियाकलापमा सहभागिताको अवस्था तथा यसलाई प्रभाव पार्ने कारण र तत्वहरूकापहिचान गरी प्राथमिक शिक्षामा दलित विद्यार्थीहरूका सहभागिता बृद्धि गर्न अवलम्बन गर्नुपर्ने उपायहरू सुझाउनु रहेको छ । यस अध्ययनको उद्देश्य प्राप्तिका लागि गुणात्मक अनुसन्धानको ढाँचा प्रयोग गरी पूर्ण रुपमा सर्वेक्षण विधिमा आधारित भइ तथ्याङ्क संकलन गरिएको थियो । यस अध्ययनका लागि उद्देश्यमूलक नमूना छनौट विधि र सामान्य सम्भावनायुक्त नमुना छनौट विधि पनि अपनाइएको छ । झापा जिल्ला सुरुङ्गा गा.वि.स. मा सञ्चालित ९ वटा सामुदायिक विद्यालयहरू मध्ये ३ वटा सामुदायिक विद्यालयहरू चयन गरिएको छ । गुणात्मक तथ्याङ्क संकलन गर्न विद्यार्थी अभिलेख फारम, प्रश्नावली, अन्तरर्वार्ता, छलफल, अवलोकन जस्ता साधनहरू प्रयोग गरी १२६ जना सरकोकारवाला उत्तरदाताहरूसँग प्रत्यक्ष साक्षात्कार गरिएको छ । यस अध्ययनको क्रममा प्राथमिक तथा द्वितीय दुबै श्रोतको प्रयोग गरिएको छ । दलित विद्यार्थीहरूको सामुदायिक प्राथमिक शिक्षामा सहभागिता अध्ययन गर्न भर्नाका अवस्था, कक्षा छाडने र कक्षा दोहोर्याउने अवस्था तथा शैक्षिक क्रियाकलापमा सहभागिता सम्बन्धी तथ्याङ्कहरूलाई व्याख्या र विश्लेषण गरिएको छ । सहभागितामा प्रभाव पार्ने कारण र तत्वहरूको व्याख्या र विश्लेषण तथा सहभागिता बढाउने उपायहरू सुझाउन सैद्धान्तिक खाकाको रुपमा पाउल स्टोन र ली रायको सामाजिक जागरणको सिद्धान्त, हर्जवर्गको दुइ तत्वहरूको सिद्धान्त र अगष्ट कम्टेद्धारा प्रतिपादित समाजशास्त्रीय सिद्धान्त संरचनात्मक कार्यवादलाई आधार मानिएको छ । अध्ययन गरिएका सामुदायिक प्राथमिक विद्यालयमा दलित जातिका घरधुरीहरू कमभएको पाइएता पनि दलित विद्यार्थीहरूको भर्ना अन्य दलित तथा गैर दलित विद्यार्थीहरूका तुलनामा न्यून रहेको पाइएको छ । सामुदायिक प्राथमिक विद्यालयमा दलित विद्यार्थीहरूले कक्षा छाडने दर र कक्षा दोहोर्याउने अन्य समुदायका विद्यार्थीहरू भन्दा बढी नै पाइयो । गृहकार्य गर्ने, कक्षामा ध्यान दिएर सुन्न, शिक्षकले सोधेका प्रश्नहरूको उत्तर दिने,शिक्षकलाई प्रश्न गर्ने, साथीहरूसँगको सम्बन्ध, अतिरिक्त क्रियाकलाप, अनुशासन,छलफलमा सरिक हुने, व्यक्तिगत सरसफाई जस्ता शैक्षिक क्रियाकलापमा जातिका विद्यार्थीहरूको सहभागिता अन्य दलित तथा गैर दलित विद्यार्थीहरूको तुलनामा कमजोर रहेको पाइयो । दलित विद्यार्थीहरूको सामुदायिक प्राथमिक शिक्षामा न्यून सहभागिता मुख्यकारण र प्रभाव पार्ने तत्वहरूमा कमजोर आर्थिक अवस्था, जनचेतनाका कमी, सामाजिकविभेद र हिन भावना, पारिवारिक पृष्ठभूमि, पर्याप्त शैक्षिक सामाग्रीको अभाव, सरकारकादलित शैक्षिक नीति कार्यान्वयन, परम्परागत व्यवसाय, कमजोर विद्यार्थीहरूलाई शिक्षकलवेवास्ता गर्नु पाइएको छ । प्राथमिक शिक्षामा दलित विद्यार्थीहरूको सहभागिता बृद्धि गर्न दलित समुदायकाआर्थिक स्थितिमा सुधार गर्नु, सार्की दलितहरलाई अनौपचारिक शिक्षाको माध्यमबाट प्रौढशिक्षा दिनु पन, शिक्षाको महत्व बुझाउनु पर्ने, सरकारले संस्थागत विद्यालयबाट उठाइएकाशिक्षाकर तथा आयकरबाट सार्की दलित “शिक्षा कोष” खडा गरी दलित विद्यार्थीहरूका आधारभूत आवश्यकता पूरा गर्दा प्राथमिक विद्यालयमा अध्ययन गर्ने दलितलाई खाना, खाजा,पूर्ण निःशुल्क लत्ता कपडा, किताब, कापी, पेन्सिल, खेलकुद सामाग्री, शैक्षिक सामाग्री प्रदानगर्ने, दलित प्रतिको सामाजिक विभेद अन्त्य गर्नुपर्ने, दलितहरूको परम्परागत पेशालाई आधुनिकीकरण र व्यवसायीकरण गरिनु पर्ने तथा दलितहरूको आत्मसम्मान र आत्मस्वाभिमान उच्च बनाउने वातावरण विद्यालय, समाज र सरकारले सिर्जना गर्नु पर्ने सुझावहरू प्रस्तुत गरिएका छ ।Item विद्यालयकाे आर्थिक व्यवस्थापनमा प्रधानाध्यापककाे भूमिका {Bidyalayko aarthik byabsthapanma pradhanadhyapakko bhumika}(2014) ठाकुर, राम प्रसाद Thakur, Ram Prasad; धर्मरमज सिंह Dharmaraj Singhप्रस्तुत अध्ययन विद्यालयको आर्थिक व्यवस्थापनमा प्रधानाध्यापकको भूमिका विषयमा तयार पारिएको छ । यस अध्ययनको मूल उद्देश्य सामुदायिक प्राथमिक विद्यालयको आर्थिक व्यवस्थापनमा प्रधानाध्यापकको भूमिका खोजी गर्नु रहेको छ । यो अनुसन्धान परिमाणात्मक र गुणात्मक ढाँचामा तयार गरिएको छ । यस अध्ययनलाई अघिबढाउन प्राथमिक स्रोतहरु अन्तरगत प्रश्नावली, अन्तरवार्ता, छलफल, अवलाकन फारमलाई प्रयोगमा ल्याइसकेको छ भने द्वितीय स्रोतको रुपमा विद्यालय अभिलेखमा पुस्तकहरु र विद्यालयबाट प्रकाशित जेनरलहरुलाई प्रयोगमा ल्याइएको छ । अध्ययन प्रधानाध्यापकका लागि प्रश्नावली अभिभावकका लागिअन्तरवार्ता र विद्यार्थीहरुका लागि छलफल र विद्यालयका गतिविधिका लागि अवलोकन फारम जस्तासाधनको प्रयोग गरिएका छ भने विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्षहरुबाट र सदस्यहरुबाटअन्तरवार्ता लिई तथ्यांक संकलन गरिएको छ । साथै विद्यार्थी, अभिभावकहरु गरी गराई तथ्यांक संकलनगरियो, अन्तरवार्ता गरियो र अन्तरवार्ताबाट प्राप्त विषयवस्तु टिपोट गरी तथ्यांक संकलन गरियो ।विभिन्न विधिहरु तथा साधनहरुबाट प्राप्त तथ्यांकलाई तालिकीकरण, तुलना, व्याख्या क्रममा तथ्यांक विश्लषण सरोकारवाला पक्षहरुसँग छर्के प्रश्नहरु गरी व्याख्या गरेर तुलनात्मक ढंगले तथ्याक विश्लषणगरिएकोे छ । विद्यालयसँग सरोकार राख्ने पक्षको सहभागिता प्रभावकारी देखिएको छ । विद्यालयको चल, अचलसम्पत्ति बृद्धि गर्नमा समुदायको पनि साथ तथा सहयोग प्राप्त भएको पाइएको छ । प्रधानाध्यापक शैक्षिक प्रशासन तर्फ सुधारात्मक कदमहरु चालेका पाइएको छ । विद्यालयल शिक्षकर विद्यालयकाआचारसंहितालाई पालन गर्ने÷गराउने परिपाटी तर्फ उन्मुख देखिएको छ । यस अध्ययनले लिएको उद्देश्यअनुरुप विद्यालयका आन्तरिक स्रोत र बाह्य स्रोतबाट प्राप्त आयलाई उल्लेख गर्दै यसको व्यवस्थापनतर्फ प्रधानाध्यापकले खेलको भूमिकाको सन्दर्भमा विभिन्न शीर्षकहरु अन्तर्गत बुँदागत रुपमा प्रष्ट गनप्रयास गरिएको अध्ययनको क्रममा विद्यालयको आन्तरिक रुपमा जग्गा, पोखरी, प्राकृतिक सम्पदाअन्तर्गत जंगल, सांस्कृतिक स्रोतको रुपमा गरिएको दण्ड, जरिवानाहरु रहेको पाइएको छ । यसबाटवार्षिक रुपमा विद्यालयमा आम्दानी प्राप्त भएको पाइएको छ । प्रधानाध्यापकल आर्थिक व्यवस्थापन गर्ने क्रममा भोग्नुपरेको समस्याहरु लेख्न सम्बन्धितकर्मचारी, राजनैतिक हस्तक्षेप, स्थायी आयस्रोतको कमी र स्रोत संकलनमा अप्ठयारो, सम्बन्धित आदि समस्याहरु भोग्नु परेको पाइएको छ । त्यसलाई हटाउनका लागि शान्ति, सरक्षा, आर्थिक पारदर्शिता,लगानी अनुरुपको पतिफल तयार गर्ने जस्ता पक्षहरुमा जोड दिंद अभिभावहरुलाई जनचेतनामूलक कार्यक्रमहरुमा जोड दिंदै अगाडि बढनु पर्ने देखिन्छ । यो अध्ययन विद्यालयको विभिन्न आर्थिक पक्षहरुलाई प्रत्यक्ष सम्बन्ध राख्ने भएकोले यसल विद्यालयका आर्थिक कारोबार गर्नेहरु एवं यससँग रुचि राख्ने अन्य पक्षहरुलाइ सहयोग गर्ने भएको छ ।Item प्राथमिक विद्यालयहरुमा स्राेतकेन्द्र स्तरीय कार्यक्रमकाे प्रभावकारिता {Prathamik bidyalayharuma sroatkendra stariya karyakramko prabhavkarita}(2014) कटुवाल, अन्जु Katuwa, Anju; सन्ताेष कुमार बराल Santosh Kumar Baralविद्यालयहरुमा शिक्षण सिकाईलाई प्रभावकारी बनाउनको निम्ति शिक्षकहरुको नियुक्ति भएर मात्र पुग्दैन । यसको अलवा निरीक्षण, सुपरीवेक्षण, रेखदेख एवं विद् यालयहरुलाई सहयोग हुनुपर्दछ । यस कार्यको निम्ति नेपाल सरकारले विद् यालय निरीक्षणको सुरुवात परापूर्वकाल दे खि नै गरेको हो । विद्यालय निरीक्षण, कक्षा अवलोकन, अतिरिक्त क्रियाकलाप सञ्चालन, प्र.अ.बैठक आदि जस्ता कार्यहरु स्रोतव्यक्तिले प्रभावकारी रुपमा सञ्चालन गर्न सकेको खण्डमा मात्र विद्यालयहरुको शैक्षिक गुणस्तरमा वृद्धि हुन्छ भन्ने कुरालाई मनन गर्दै यस शोधमा प्राथमिक विद्यालयहरुमा स्रोतकेन्द्रस्तरीय कार्यक्रमको योगदानको वारेमा अध्ययन गर्ने जमर्को गरिएको छ । पाठ्यक्रमले निर्धारण गरे अनुसार यस शोधपत्रलाई पाँच भागमा विभाजन गरिएको छ । पहिलो परिच्छेदमा परिचय, दोस्रो परिच्छेदमा सम्बवन्धित साहित्यको पुनरावलोकन, तेस्रो परिच्छेदमा अध्ययन ढाँचा, चौथो परिच्छेदमा तथ्याङ्कको प्रस्तुतिकरण तथा विश्लेषण र पाँचौँ परिच्छेदमा प्राप्ति निष्कर्ष सुझावहरु राखिएको छ । यस अध्ययनमा स्रोतकेन्द्रवाट सञ्चालित कार्यक्रमहरुको प्रभावकारिता, स्रोतकेन्द्रस्तरीय कार्यक्रम कार्यन्वयन गर्दा दे खिएका समस्याहरु एवं कार्यक्रमहरुलाई प्रभावकारी वनाउने उपायहरु पत्ता लगाउने उद्देश्य राखिएको छ । यो शोध तयार गर्ने क्रममा अब्राहम मास्लोको अभिप्रेरणाको सिद्धान्तका े प्रयोग गरिनुका साथै नमुना छनौटको रुपमा छयासमिसे नमुना छनौट विधिको उपयोग गरिएको छ । यस शोधमा राखिएका उद्देश्यहरु पुरागरी निचोड निकाल्नका लागि संखुवासभा जिललाका ३ वटा स्रोतकेन्द्रहरु उक्त स्रोतकेन्द्र का स्रोतव्यक्ति, उक्त स्रोतकेन्द्र भित्र का १२ वटा विद् यालय, ६ जना प्र.अ., १२ जना शिक्षक एवं २४ जना विद्यार्थीहरुलाई नमुनाको रुपमा छनौट गरिएको छ । अध्ययनलाई पुरा गर्नका लागि आवश्यक सूचना एवं तथ्याङ्कहरुको संकलन गर्नेक्रममा प्रत्यक्ष स्रोतकेन्द्र र विद्यालयहरु अवलोकन, स्रोतव्यक्ति, प्र.अ., शिक्षक एवं विद्यार्थीहरसँग अन्गरवार्ता प्रश्नावली, समूह छलफल, अवलोकन फारम आदिका े माध्यमवाट स्थलगत सर्वेक्षण गरी निष्कर्ष निकालिएको छ । प्रस्तुत शोध तयार गर्ने क्रममा विभिन्न लेख, रचना, पुस्तक एवं सन्दर्भ सामग्रीहरुको दर्जनौ अध्ययन गरिनुका साथै परिच्छेद २ अन्तरगतको सम्बन्धित सााहित्यको पुनरावला े कन गर्ने क्रममा स्रोतकेन्द्र सँग प्रत्यक्ष सन्दर्भ जोडिएका ५ वटा सामग्रीहरुको विश्ले षण गरिएको छ । यसै गरी प्राप्त भएका तथ्याङ्कहरु मध्ये परिमाणात्मक लाई तालिका तथा चार्टमा र गुणात्मक लाई व्याख्यात्मक रुपमा विश्ले षण गरिएको छ । अध्ययनको परिणाम अनुसार सबै जसो स्रोतके न्द्रले स्र ोतके न्द्रस्तरीय कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने गरेको अतिरिक्त क्रियाकलाप सबै विद् यालयहरुमा सञ्चालन गर्ने गरेको, पाठ् यक्रम, पाठ् यपुस्तक, सन्दर्भ सामग ्र ीहरु स्रोतकेन्द्र मार्फत विद् यालयहरुमा पु¥याउने गरेको पाइयो । स्रोतकेन्द्रस्तरीय कार्यक्रमहरुले विद् यालयको अवस्थामा सुधार गरेको भएता पनि नियमित रुपमा विद् यालय निरीक्षण हुन नसकेको, ६६, ६७% मा मात्र कक्षा अवलोकन भएको कक्षा अवलोन पश्चात ३८.८८% शिक्षकहरुसँग बसेर छलफल हुन नसके को अवस्था पाउनुका सार्थै स्रोतव्यक्तिहरुलाई स्रोतकेन्द्रस्तरीय कार्यक्रम सञ्चालन सम्बन्धि तालिमको अभाव भएको, उनीहरुलाई प्रदान गरिएको से वा सु विधा कामको आधारमा कम भएको कार्यक्रम भए नभएको निरीक्षण हुन नसके को, विषयगत स्रोतव्यक्तिहरु नियुक्ति गर्ने परिपाटी नभएको, स्रोतकेन्द्र स्तरीय कार्यक्रम सञ्चालन पश्चात जि.सि.कामा दिइएको प्रतिवेदन कार्यन्वयन हुन नसकेको आदि जस्ता कुराहरु समस्याको रुपमा पाइएको छ । त्यस्तै गरी आवश्यकताको आधारमा स्रोतव्यक्तिहरुलाई नियमित तालिमको व्यवस्था गर्नुपर्ने, आर्थिक सहुलियत र सुविधा थप गर्नुपर्ने स्रोतव्यक्तिको योग्यताको मापदण्डमा सुधार गरिनु पर्ने, विशुद्ध सुपरीवेक्षण नीति निर्माण गर्नु पर्ने, विषयगत स्रोतव्यक्तिहरु नियुक्ति गर्नु पर्ने, निरीक्षण प्रतिवेदनको कार्यन्वन हुनु पर्ने जस्ता कुराहरु समाधानको उपायको रुपमा प्राप्त भएको छन् । स्रोतकेन्द्र र स्रोतव्यक्तिको सन्दर्भमा रहेका उपर्युक्त समस्याहरु यस अध्ययनबाट पत्ता लगाईएका विषयवस्तुहरु ह ु न् । यी समस्याहरुलाई विस्तृत रुपमा अध्ययन गरी विद् यालय निरीक्षण कार्यलाई प्रभावकारी बनाउन आवश्यक कदम चाल्न सम्बन्धित निकायको ध्यान जानुपर्ने देखिन्छ । साथै शिक्षकहरुको पेशागत दक्षता र विद् यालयहरुको शैक्षिक गुणस्तर बृद्धि गर्ने उद्देश्यले खोलिएका स्रोतकेन्द्रमा रहेका स्रोतव्यक्तिहरुले विद् यालय निरीक्षण, कक्षा खष्ष् अवलोकन, नमुना पाठ प्रदर्शन गर्नुका साथै सबै विद् यालयहरुमा समान रुपले स्रोतकेन्द्रस्तरीय कार्यक्रम सञ्चालन गर्न सके को खण्डमा कार्यक्रमले थप योगदान पु¥याउन सक्छ भन्ने कुरामा अत्युक्ति नहोला ।Item विद्यालय छात्रवृति कार्यक्रमको सामाजिक उपादेयता {BIdyalay chhtrabriti karyakaramko samajik upadeyata}(2014) यादव, संजय कुमार Yadav, Sanjay Kumar; सुरेन्द्र कुमार यादव Surendra Kumar Yadavविद्यालय छात्रवृत्ति कार्यक्रमको सामाजिक उपादेयता शिर्षकको शोध कार्यको भुमिका तथा विद्यालय छात्रवृत्ति कार्यक्रमको सामाजिक उपादेयताको लेखाजोखा गर्नु रहेको छ । साधन र स्रोतको सीमितताका कारण यस अध्ययनलाई सिरहा जिल्ला भगवानपुर स्रोत केन्द्रमा सिमित गरिएको छ । यसले राष्ट्र को प्रतिनिधित्व गर्न सक्ने छैन् । यसलाई सीमित मात्र सामान्यीकरण गर्न सकिने छ । अध्ययनले भगवानपुर स्रोत केन्द्रका प्र.अ., स्रोत व्यक्ति, वि.नि., शिक्षक र सेवाक्षेत्रका अभिभावकहरूलाई उद्देश्यमुलक नमुना छनोटको आधारमा ३३ जना छनोट गरी प्रश्नावली, अन्तर्वार्ता प्रश्नावली र लक्षित समुह छलफलबाट तथ्य धारणा र अभिमत लिई तिनीहरूलाई परिमाणात्मक र गुणात्मक ढाँचामा व्याख्या विश्लेषण गरिएको छ । अध्ययनका क्रममा प्राप्त भएका तथ्य धारणा र दृष्टिकोणलाई छात्रवृत्ति कार्यक्रमको उपादेयता, छात्रवृत्ति रकम प्रतिको धारणा, छात्रवृत्ति वितरण गर्ने प्रक्रिया, छात्रवृत्ति वितरणको समय, वितरण गर्ने सामग्री, छात्रवृत्ति कोटा र कोटा वितरण गर्ने आधारहरूका बारेमा अध्ययन गरिएको छ । यसबाट प्राप्त तथ्य, धारणा र विचारलाई मास्लोको आवश्यकताको सिद्धान्त, दुर्खिमको शिक्षाको समाज शास्त्रको सिद्धान्त, प्याव्लभको शास्त्रीय प्रत्यावर्तनको सिद्धान्त र थन्डाइकको सम्वलनको सिद्धान्तसँग सम्बन्धित गराई व्याख्या विश्लेषण गरिएको छ । अध्ययनमा छात्रवृत्ति कार्यक्रममा समस्याहरू खोजी गर्नका साथै छात्रवृत्ति कार्यक्रमको मूल्याङ्कन गरी छात्रवृत्ति कार्यक्रम प्रभावकारी बनाउने उपाय प्रस्तुत गरिएको छ । अध्ययनबाट प्राप्त तथ्य र तथ्याङ्कलाई प्रतिशत र रेखाचित्रमा प्रस्तुत गरिएको छ । अध्ययनबाट छात्रवृत्ति कार्यक्रमको आवश्यकता रहेको, छात्रवृत्ति कार्यक्रमबाट विद्यार्थी, अभिभावक र समुदायले महत्वपुर्ण लाभहरू प्राप्त गरिरहेको पाइएको छ । छात्रवृत्ति वितरण गर्ने प्रक्रिया र समय प्रभावकारी नभएको अधिकाशं प्र.अ., शिक्षक तथा अभिभावकहरूको दृष्टिकोण रहेको पाइएको छ । छात्रवृत्ति वितरणमा कुनै विशिष्ट शैक्षिक उन्नयनका आधारहरू निर्धारण गरिएको छैन् । केवल विद्यालय हातामा प्रवेश गरेको भरमा छात्रवृत्ति दिइने चलन प्रति अभिभावकहरूको गुनासो रहेको पाइएको छ । छात्रवृत्ति पाउने विद्यार्थीको शैक्षिक उपलब्धि सुधार भएपनि उमेर पक्षलाई ख्याल गरेको देखिदैन् । छात्रवृत्ति वितरणको सम्बन्धमा प्रभावकारी र जिम्मेवारीपूर्ण निरिक्षण अनुगमन भएको पाइएन । यसरी छात्रबृत्ति कार्यव्रmयको सम्वन्धमा प्राप्त तथ्य र दृष्टि « कोणका आधारमा परिवारिक सामाजिक तथा आर्थिक स्तरिकरणको आधारमा छात्रबृत्ति वितरण गर्नु पर्नेु, छात्रबृत्ति वितरण गर्ने निर्दे शिका वनाई प्रभावकारी रूपमा लागु गर्ने, विद्यार्थी तथ्याङलाई चुस्त र वास्तविक बनाउने एकिकृत तथ्याङ्क प्रणालीको बिकास गर्नु पर्ने, अनुगमन र निरिक्षण प्रणालीलाई ब्यवस्थित गर्नुपर्ने सुझावहरू प्रस्तुत गरिएको छ ।Item बालमैत्री कक्षाकाेठामा किताब कुनाकाे प्रयाेगले सिकाइमा पारेकाे प्रभाव {Balmaitri kakshakothama kitab kunako paryogle sikaima pareko parbhavab}(2015) सुवेदी, ढकेन्द्र Subedi, Dhakendra; केशवराज भट्टराई Keshabraj Bhattaraiशोधसार यस शोध अध्ययनको शीर्षक बालमैत्री कक्षाकोठामा किताब कुनाको प्रयोग छनोट गरिएको छ । अध्ययन अनुसान्धानको लागि किताब कुनाको प्रयोगले सिकाइमा पारेको प्रभाव पत्ता लगाउनु मुख्य उद्देश्य रहेको छ । यस शोध अध्ययनको लागि गुणात्मक र परिमाणात्मक दुवै मिश्रित ढाँचा प्रयोग गरिएको छ । शोध अध्ययन अगाडी बढाउनको लागि धनकुटा जिल्लामा १० वटा सामुदायिक विद्यालयहरूमा युनिसेफ, विश्वशिक्षा र शिक्षा मन्त्रालयको त्रिपक्षीय सहयोगमा बालमैत्री शिक्षा लागु भई हाल कक्षाकोठामा किताब कुनाको प्रयोग भएको छ । किताब कुना लागु भएका पाख्रिवास स्रोतकेन्द्र अन्तरगतका दुइवटा विद्यालयहरू श्री जनकल्याण नि.मा.वि. सान्ने ८ र श्री ढुङ्गेधारा नि.मा.वि. पाख्रिवास ७ लाई उद्देश्यपूर्ण ढंगबाट नमूना छनोटमा लिइएको छ । ४७ जनाको उद्देश्य पूर्ण ढंगबाट नमूना छनोट गरिएको छ । तथ्यांक संकलन गर्नको लागि प्राथमिक र सहायक दुवै स्र्रोतहरू प्रयोग गरी खुल्ला प्रश्नावली, अन्तर्वार्ता अनुसूची साथै निर्देशिका प्रश्नावली जस्ता तथ्यांक संकलनका साधनहरू प्रयोग गरी शोध अध्ययन पुरा गर्ने कार्य गरिएको छ । कक्षाकोठामा किताब कुनाको प्रयोगले सिकाइमा पारेको प्रभावको अध्ययनको क्रममा किताब कुना प्रयोग गर्न भौतिक सामग्रीहरू अन्तर्गत प्रत्येक कक्षाकोठामा टीनको बाकस, बुककेस, ¥याक, दराज, टेवल र डोरीहरू प्रयोग गरिएको पाइयो । बाल सन्दर्भ सामग्रीहरू, विद्यार्थीहरूद्वारा निर्मित सन्दर्भ सामग्रीहरू प्रत्येक कक्षाकोठामा राखिएको पाइएको छ । बाल सन्दर्भ सामग्रीहरू शिक्षक र विद्यार्थी दुवै पक्षले शिक्षण सिकाइ क्रियाकलापमा प्रयोग गर्ने गरिएको र विद्यार्थीको सुनाइ, बोलाइ, पढाइ र लेखाइ जस्ता भाषिक सीपका चारवटै पक्षमा प्रभाव पारेको पाइयो । नेपाली, गणित र अंग्रेजी विषयको औषत सिकाइ उपलब्धि वृद्धि भएता पनि गणित विषयमा ह्रास आएको पाइयो । किताब कुनाको प्रयोगमा प्रभाव पार्ने तत्वहरूमा मुख्य रूपले तालिम, आर्थिक, शिक्षण पद्धति तथा भौतिक सामग्रीहरू जस्ता पक्षहरू रहेको पाइयो । किताब कुना प्रयोगको समस्याहरूमा बाल सन्दर्भ सामग्री पर्याप्तता नहुनु, पुनर्ताजकी तालिमको अभाव, सुपरिवेक्षणको कमी र भौतिक सामग्रीहरूको उचीत प्रबन्ध नभएको पाइयो । विषयतग रूपमा किताब कुनाकोे कम प्रयोग भएको पाइयो । कक्षा शिक्षण गर्ने शिक्षकलाई एक पटक तालिम दिएपछि पुनः पुनर्ताजकि तालिमको व्यवस्था नगर्दा शिक्षण सिकाइ क्रियाकलापमा किताब कुनाको प्रयोग परम्परागत ढङ्गबाटनै सञ्चालन हुनसक्ने निष्कर्ष निकालिएको छ । किताब कुनाको प्रयोगबाट बालबालिकामा रचनात्मक क्षमताको विकास तथा छलफल गर्ने वानिको विकास जस्ता सिकाइ उपलब्धीलाई सकारात्मक प्रभाव पारेको छ । किताब कुनाको प्रायोगले बालबालिकाको सर्वाङ्गीण विकासमा समेत सहयोग पु¥याएको देखिन्छ । किताब कुनाको जानकारी हाल सबै पक्षमा थाहा नपाई सकेको अवस्था रहेको हुँदा शैक्षिक चेतनामूलक कार्यक्रम मार्फत सर्वत्र परिचित गराउनु पर्ने देखिन्छ । किताब कुनाको प्रयोग विद्यार्थी केन्द्रित शिक्षण विधि मार्फत प्रयोग गर्नु पर्ने, बालमैत्री शिक्षणको अवधारणा अनुरूप शिक्षण सिकाइ क्रियाकलापलाई आत्मसाथ गरी अगाडि बढाउनु पर्ने साथै कक्षा शिक्षण गर्ने शिक्षकलाई समय समयमा तालिमको व्यवस्था गर्नु पर्ने र सम्पूर्ण सम्बद्ध पक्षले किताब कुनाको प्रयोगमा सहयोग प्रदान गर्नु पर्ने देखिन्छ ।Item विद्यालय व्यवस्थापन समितिबाट गरिने सुपरिवेक्षण सेवा {Bidyalay byabsthapan samitibata garine suparibekshan sewa}(2014) यादव, श्याम कुमार Yadav, Shyam Kumar; धर्मराज सिंह Dharmaraj Singhप्रस्तुत शोधपत्रविद्यालय व्यवस्थापन समितिबाट गरिने सुपरिवेक्षण सेवा विषयमागरिएका हो । यस अध्ययनको मुख्य उद्देश्य विद्यालय सुपरिवेक्षणको अवस्था खोजि गनरहेका छ । यो अध्ययन गुणात्मक अनुसन्धनात्मक ढाँचामा तयार गरिएको छ । यस अध्ययनमा प्रश्नावली, अन्तरवाता अनुसूची अवलोकन फारम जस्ता साधनहरुको प्रयोग गरिएकाछ । प्राथमिक श्रोतको रुपमा प्रश्नावली, अन्तरवाता अनुसूची र अवलोकन फारमलाइप्रयोगमा ल्याइएको छ भने द्वितिय श्रोतको रुपमा विभिन्न पाठयपुस्तक र सामग्रीका प्रयोग गरिएको छ । शिक्षक,प्रधानाध्यापक, विद्यालय निरीक्षकलाई प्रश्नावली वितरण गरी त्यसलाई सङ्कलनगरेर तथ्याङ्क सङ्कलन गरियो । श्रोतव्यक्ति, प्रधानाध्यापक र विद्यालय व्यवस्थापनसमितिका अध्यक्षलाई अन्तरवार्ता गरी ल्याएको टिपोट गरेर तथ्याङ्क सङ्कलन गरियो ।अवलोकन फारमको प्रयाग गरी कक्षा सम्बन्धी गतिविधिको तथ्याङ्कसङ्कलन गरियो ।प्राप्त तथ्याङ्कलाई तालिकाकिकरण, व्यख्याका आधारमा विश्लेषण गरिएको छ । प्रधानाध्यापकले कक्षा सञ्चालन, प्रशासनिक कायका साथै राजनिति र जिल्ला शिक्षाकार्यलयमा दौडि राख्नभएकोले अवलोकन नियमित गर्न नसकि औपचारिकताका लागि मात्र गर्ने गरेको पाइयो । अधिकाँश प्रधानाध्यापक तथा विद्यालय व्यवस्थापन समितिका सदस्यहरुले सुपरिवेक्षणलाई निरीक्षण योजना र प्रक्रियागत हुन नसक्दा सुपरिवेक्षण गरि दिएको प्रतिवेदन पूर्ण रुपले कारवाही नहुने भएकोले सुपरिवेक्षण प्रति नैराश्यता उत्पन्न हुन गएको पाइयो । सुपरिवेक्षकको रुपमा काम गर्ने जिल्ला शिक्षाअधिकारी, शाखा अधिकृत, विद्यालय निरीक्षक र श्रोतव्यक्तिको दरबन्दी भएपनि दरबन्दीको कर्मचारीको अभाव देखियो । अर्को तर्फ भएका कर्मचारीहरु पनि सुपरिवेक्षण काम भन्दा पनि बढी प्रशासनिक काम तिर ध्यान दिने गरेको पाइयो ।भएको सुपरिवेक्षक, विद्यालय र शिक्षक वीचको त्रिकोणात्मक सम्बन्धको कमी गहिया। ग्रामिण क्षेत्रको विद्यालय र शहरी क्षेत्रको विद्यालयको शिक्षक र विद्यार्थीका उपस्थिति, स्कुल लिभिङ्ग सटिफिकेटको परिणाममा पनि फरक पाइयो । ग्रामिण क्षेत्रको अभिभावकभन्दा शहरी क्षेत्रको अभिभावक आफ्ना सन्तान प्रति सजग देखिएतापनि सन्तानहरुलाइ विद्यालय पठाई मात्र आफ्नो दायित्व पुरा गरेको पाइयो । अभिभावकको सहभागिता विद्यालयमा राजनैतिक गतिविधि गनपाइयो । शिक्षकको उपस्थिति दर राम्रा भएपनि विद्यालयहरुमा विषयगत शिक्षकको साह्रै कमि भएको पाइयो । कतिपय विद्यालयमा विषयगत शिक्षक न्यून थियो भने कतिपय विद्यालयमा एउटै विषयको २ वटासम्म शिक्षकहरु थिए । तर अरु विषयको शिक्षक उपलब्ध नभएर भएकै शिक्षकबाट अरुविषयहरुका अध्ययन अध्यापन गराएको पाइयो । कतिपय विद्यालयमा स्थायी शिक्षककासटटामा खेताला शिक्षकको भर्ना गरी अध्ययन अध्यापन गराएको स्थिति देखाप¥यो । यस अध्ययनका सुझावहरुमा विद्यालयलाई शान्ति क्षेत्र घोषणा गरी विद्यालयलाई शुद्धपठन पाठनको रुपमा विकसित गर्नुपर्दछ । सुपरिवेक्षणको क्रममा प्राप्त भएका प्रतिवेदन माथि कार्यान्वयनको प्रक्रिया अगाडि बढाई सुपरिवेक्षकलाई हौसला प्रदानगर्नुपर्छ । विद्यालय निरीक्षक, श्रोतव्यक्ति, प्रधानाध्यापक तथा विद्यालय व्यवस्थापनसमितिका सदस्यहरुलाई समेत समय समयमा सुपरिवेक्षण सम्बन्धि तालिमको व्यवस्था गरी दक्ष बनाउनमा जोड दिनुपदछ । सुपरिवेक्षण गर्ने सबैले आफ्नो कार्यशौली, नेतृत्व,व्यवहार आदिमा विकास गरी शिक्षा क्षेत्रलाई माथि उठाउन मार्ग निर्देशकका रुपमा भूमिका निर्वाह गर्नुपर्दछ ।Item महिला शिक्षा कार्यक्रमकाे प्रभावकारिता {Mahila siksha karyakramko prabhabkarita}(2015) यादव, हरिचन्द्र Yadav, Harichandra; धर्मराज सिंह Dharmaraj Singhशोधसार प्रस्तुत शोधकार्य अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय शिक्षा कार्यक्रम अन्तर्गत महिला शिक्षा कार्यक्रमको प्रभावकारिता शीर्षकमा गरिएको हो । यस अध्ययनका ेउद्देश्य भन्नु नै अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय अन्तर्गत महिला शिक्षा कार्यक्रमको प्रभावकारिता पत्ता लगाउदै त्यसमा देखिएका समस्याहरु पहिचान गरी समाधानार्थ सुझाव सुझाउनु रहेको छ । दोलखा जिल्लाका हनुमन्तेश्वर उच्च माध्यमिक विद्यालय काभ्रे, वैतेश्वर उच्च माध्यमिक विद्यालय नाम्दू र कालिञ्चोक उच्च माध्यमिक विद्यालय चरिकोट मा सीमित गरिएको यस शोध गुणात्मक एवं संख्यात्मत दुवै ढाँचालाई मिलाई मिश्रित ढाँचामा तयार गरिएको छ । तथ्याङ्क सङ्कलनको लागि विद्यालयमा शोधकर्ता आफैं गई स्थलगत अध्ययन, अन्तरवार्ता, प्रश्नावली, छलफल, दस्तावेज, अवलोकन अध्ययन जस्ता विधि प्रयोग गरिएको छ । यस अध्ययनको मुख्य उत्तरदाताको रुपमा अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय शिक्षा कार्यक्रमका विद्यालयहरु, विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्षहरु, स्रोत व्यक्तिहरु, प्रधानाध्यापकहरु, शिक्षकहरु, समाजसेवीहरु,अभिभावकहरु एवं सहभागी महिला विद्यार्थीहरुलाई नमुनाको रुपमा छनौट गरिएको छ । यस अध्ययनका मुख्य प्राप्तीहरुमा सिक्ने कुराहरुलाई उमेरले छेक्दैन भन्ने कुरा २०–५० वर्ष समुहका महिलाहरु अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय शिक्षा पढ्न जागरुक रहेको देखिएको छ तापनिसबै अनौपचारिक प्रौढ विद्यालयहरुले पहिलो तहमाबढी चासो देखाई दोस्रो र तेस्रो तहमा क्रमशः कम चासो दिई अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय महिलाहरु क्रमशः घट्दै गएका, जसमा एउटै शिक्षकको ब्यबस्था हुनु, घरायसी कामले गर्दा नियमित रुपले आउन नसक्नु, अनौपचारिक प्रौढ विद्यालयहरुको बसाई व्यवस्थापनमा असजिलो हुनु, सबै तहका अनौपचारिक प्रौढ विद्यालयहरुलाई एउटै तहमा राखी पढाउनु, परीक्षा प्रणालीमा एकरुपता नहुनु जस्ता कारणले अनौपचारिक प्रौढ विद्यालयहरुले निर्धारित लक्ष्य अनुरुप सफलता प्राप्त गर्न नसकेको पाइयो । अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय महिलाहरुले विद्यालयमा गएर आफुले सिक्नका लागि अथक प्रयास गरेको, अनौपचारिक प्रौढ विद्यालयको लागि चाहिने पाठ्यक्रमहरुको ब्यबस्था नभएको, पाठ्यपुस्तकका आधारमा मात्र अध्यापन गराएको,अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय शिक्षकलाई तलबको ब्यबस्था कम भएको, समयमानै प्रर्याप्त मात्रामा पाठ्यपुस्तकहरुको व्यवस्थापन गर्न नसकिएको, सरकारी निकायले भनेको जस्तो निगरानी नगरेको, ५ वटै विषयलाई एउटै शिक्षकले पढाएको, सबै विषय अध्यापनका लागि समयको अभाव रहेको, अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय महिलाहरुमा तहगत अध्ययनका लागि स्मरण शक्ति ह्रास हुदै गएको, महिलाहरुले पढाइलाई भन्दा घरायसी कामलाई बढी प्राथामिकता दिएको,अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय महिलाहरुले निरन्तर रुपमा कक्षामा उपस्थित नभएको, सबै अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय महिलाहरु कक्षा उत्र्तीण हुन नसकेको, अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय शिक्षा कार्यक्रम निरन्तर रुपमा सञ्चालन हुननसकेको जस्ता कारणले गर्दा अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय शिक्षा कार्यक्रम प्रभाकारी हुन नसकेको र अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय महिलाहरुको संख्या घटेको देखिन्छ भने अनौपचारिक प्रोढ शिक्षा कार्यक्रम संचालन भए पछि हरेक सहभागि महिलाहरुले लेख पढ गर्न सकेको, चिठी पत्र, लेख्न र पढ्न सकेको, आफ्नो घरमा आइपर्ने साधारण हरहिसावहरु राख्न सकेको त्यसै गरी आफ्नो वरीपरि रहेको वातावरण सफा राख्न सकेको, आफ्नो परिवारमा स्वः निर्णय लिन सकेको र हरेक महिलाहरुमा प्रजनन् स्वास्थ्यको ज्ञान भएको जस्ता परिर्वतनहरु आएका छन् । अनौपचारिक प्रौढ विद्यालयमा महिला शिक्षा कार्यक्रमलाई प्रभावकारी बनाउनका लागि हरेक अनौपचारिक प्रौढ विद्यालयहरुले आफ्नो घरायसी कामलाई भन्दा पढ्ने कामलाई बढी जोड दिनु पर्ने देखिन्छ । अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय महिलाहरुले नियमित आउनको लागि जागरुक हनु पर्ने देखिन्छ । अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय महिलाहरुले बीचैमा कक्षा छाड्ने प्रवृति त्याग्नु पर्ने, हरेक अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय महिलाहरुलाई शिक्षा प्रति जागरुक गराउनु पर्ने देखिन्छ । अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय शिक्षा कार्यक्रम निरन्तर रुपमा सञ्चालन गर्नु पर्ने, प्रत्येक विषयको विषय शिक्षकको व्यवस्थापन गरिनु पर्ने, विद्यालय सरहको पठन–पाठन गरी समयको व्यवस्थापन गरी समयानुकुल बनाउदैं लानु पर्ने देखिन्छ । अनौपचारिक प्रौढ विद्यालयहरुको सिकाइ प्रतिको चासोलाई सकारात्मक बनाइ अझ प्रभावकारी बनाउदैं महिला साक्षरता कार्यक्रम भन्दा अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय शिक्षा कार्यक्रम आवश्यकता भएको कुरा अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय महिलाहरुको चासोले देखाउछ । जुन कार्यक्रमका लागि जिल्ला शिक्षा कार्यालय, स्रोत केन्द्र, विद्यालय ब्यस्थापन समिति, विद्यालयका प्रधानाध्यापक, अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय शिक्षक एवं अनौपचारिक प्रौढ विद्यालय महिलाहरुले आ–आफ्नो क्षेत्रबाट प्रभावकारी कार्य सञ्चालन गरी यस कार्यक्रमलाई निरन्तरता दिनु पर्ने यस अध्ययनले औल्याएको छ ।Item विद्यालयमा प्रदान गरिएकाे दिवा खाजा कार्यक्रमले सिकाइमा पारेको प्रभाव { Bidyalayama pradan gariyeko diwa khaja karyakramle sikaima pareko prabhab}(2014) अधिकारी, नेत्रप्रसाद Adhikari, Netraprasad; टाेलनाथ काफ्ले Tolnath Kafleशोध सार ‘विद्यालयमा प्रदान गरिएको दिवा खाजा कार्यक्रमले सिकाइमा पारेको प्रभाव’ शीर्षकमा तयार पारिएको यो शोध पत्रको मुख्य उद्देश्य दिवा खाजा कार्यक्रमको कार्यन्वयनको अवस्था, यसले विद्यार्थीहरुको सिकाइमा प्रभाव पार्ने तत्व, विद्यालयमा भर्ना, कक्षा छाड्ने, कक्षा दोहोर्याउने, उपस्थित, पास प्रतिशत र प्राप्ताङ्क प्रतिशत आदि क्षेत्रमा पारेको प्रभावको लेखाजोखा गर्नु र कार्यन्वयनमा देखापरेका समस्याहरुको समाधानको उपायहरुको खोजी गर्नु रहेको छ । यसका लागि सुनसरी जिल्लाको प्रकाशपुर श्रोतकेन्द्र अन्तर्गतका तीनवटै गा.वि.स.को खाजा कार्यक्रम लागु भएका ६ वटा विद्यालयहरुलाई छनौट गरिएको छ । विद्यालयहरु छनौट गर्न उद्देश्यमूलक नमूना छनौट विधिको प्रयोग गरिएको छ भने कक्षा ५ का वर्ग शिक्षक तथा अभिभावकहरुलाई समेत सूचनाका लागि छनौट गरिएको छ । यस अध्ययनका लागि प्रधानाध्यापक, शिक्षक तथा अभिभावकको लागि बन्द तथा खुल्ला प्रश्नावली र विद्यार्थीहरुका लागि लक्षित समूह छलफल (FGD) काे माध्यमद्वारा सूचनाहरुको सङ्कलन गरिएको थियो । यस अध्ययनमा विद्यार्थीहरुको सिकाइमा प्रभाव पार्ने तत्वहरु भर्ना, उपस्थिति, कक्षा दोहोर्याउने, कक्षा छाड्ने, पास प्रतिशत र औषत प्राप्ताङ्क तालिका मान अनुसार दिवा खाजा कार्यक्रमले सकारात्मक प्रभाव पारेको देखिन्छ । तर तथ्याङ्कशास्त्रीय विश्लेषणका आधारमा भने यसले कुनै महत्व राखेको पाइदैन । यसले के देखाएको छ भने यो कार्यक्रम लागु गर्दा विद्यार्थीहरुको सिकाइ उपलब्धिमा केही सुधार भएपनि सन्तोषजनक नतिजा दिन सकेको छैन । प्र.अ., शिक्षक, अभिभावक तथा विद्यार्थीहरुको धारणा अनुसार यस कार्यक्रमले सोचेजति सिकाइमा प्रभाव छाड्न नसके तापनि फलदायी नै देखिएको पाइन्छ । भर्ना वृद्धि भएको, औषत उपस्थिति वृद्धि रहेको, कक्षा छाड्ने दरमा कमि आएको, कक्षा दोहो¥याउने दरमा कमि आएको, पास प्रतिशतमा वृद्धि भएको र औषत प्राप्ताङ्कमा पनि वृद्धि रहेको पाइयो । विद्यार्थीहरुमा अतिरिक्त क्रियाकलाप, गृहकार्य, कक्षा कार्य, शिक्षकसँग छलफल, अन्तरक्रिया समेत गरेको पाइयो । कार्यान्वयनको तहमा रहेको दिवा खाजा कार्यक्रमको सञ्चालनको नीतिमा देखिएका समस्याहरु समाधान गर्न अनुगमन प्रणालीलाई चुस्त, दुरुस्त बनाइ राम्रो सिकाइ उपलब्धि प्राप्त गर्नेलाई पुरस्कारको व्यवस्था समेत गर्नुपर्ने देखिन्छ । यसका साथै यो कार्यक्रम सञ्चालनको जिम्मा पाएका शिक्षा कार्यालय, विद्यालय, विद्यालय व्यवस्थापन समिति र अभिभावकहरुलाई दिवा खाजा कार्यक्रमको मूल मर्मको बारेमा जानकारी गराउँदै कार्यान्वयनमा लैजान सकेको खण्डमा मात्र भविष्यमा सुधार गरि यसलाई प्रभावकारी बनाउन सकिन्छ ।Item प्रथामिक तहमा निरन्तर मूल्याङ्कन प्रणाली {Parthamik tahama nirantar mulyankan pranali}(2015) दास, मनाेज कुमार Dash, Manoj Kumar; धर्मराज सिंह Dharmaraj Singhशोध सार प्राथमिक तहमा निरन्तर मूल्याङ्कन प्रणाली शीर्षकको प्रस्तुत शोध अध्ययनको मुख्य उद्देश्य सामुदायिक विद्यालयको प्राथमिक तहमा निरन्तर मूल्याङ्कन प्रणालीको लेखाजोखा गर्नु रहेको छ । प्रस्तुत शोध अध्ययनबाट प्राप्त तथ्याङ्कहरूको विश्लेषन गर्न गुणात्मक तथा परिमाणात्मक मिश्रित अनुसन्धान ढाँचाको प्रयोग गरिएको छ । यस अध्ययनलाई पूरा गर्नका लागि उद्देश्यमूलक नमूना छनौटका आधारमा छनौट गरी सप्तरी जिल्ला श्री सर्वोदय उ.मा.वि. स्रोत केन्द्र अन्तर्गत पर्ने ३६ वटा विद्यालयहरू मध्ये ३ वटा विद्यालयलाई अध्ययन क्षेत्रको रूपमा लिएको छ । त्यसैगरी शिक्षक, प्र.अ., स्रोत व्यक्ति, वि.नि., अभिभावकको छनौट सम्भाव्य नमूना छनौट पद्धतिका आधारमा गरिएको छ । सम्बन्धित विद्यालयका अभिलेखहरूको पुनरावलोकन गरी सहायक तथ्याङ्क सङ्कलन गरी विश्लेषन गरिएको थियो । प्राथमिक तहमा निरन्तर मूल्याङ्कन प्रणालीप्रति अधिकांश शिक्षक, प्रधानाध्यापक, स्रोतव्यक्ति तथा वि.नि.को सकारात्मक धारणा पाइयो । निरन्तर मूल्याङ्न प्रणाली सम्बन्धी तालिमको अपेक्षा राखेको, हाजिरीलाई प्रथम प्राथमिकतामा राखेको, सामयिक परीक्षालाई दोस्रो प्राथमिकतामा राखेको पाइयो । विद्यार्थी कार्यसञ्चयिका (पोर्टफोलियो) को व्यवस्थापन पूर्णरूपमा नगरिएको, मूल्याङ्कनका सबै साधनहरूको समुचित प्रयोग नभएको, आवधिक परीक्षा सङ्गै निरन्तर मूल्याङ्कनलाई पनि गतिशीलता नदिइएको, आत्म मूल्याङ्कन, परियोजना कार्य, अभिभावक सम्पर्क, अभिभावकलाई सिकाइ उपलब्धिको जानकारी न्यून रूपमा दिने गरिएको एवम् अभिभावक यस सम्बन्धमा अनभिज्ञ रहेको पाइयो । विद्यार्थीहरूको अनुपस्थितिलाई निरन्तर विद्यार्थी मूल्याङ्कन प्रणालीको प्रमुख बाधकको रूपमा स्वीकार गरिएको सबै पक्षबाट यसको प्रभावकारी व्यवस्थापन नभएकोले विद्यार्थीको सिकाइ उपलब्धि घटेको यथार्थ स्वीकार गरेको पाइयो । निरन्तर विद्यार्थी मूल्याङ्कन प्रणालीको समुचित व्यवस्थापनका लागि विद्यार्थीको उपस्थितिमा ध्यान दिनुपर्ने, विद्यार्थी सङ्ख्याको अनुपातमा शिक्षकको व्यवस्था हुनुपर्ने, बेलावेलामा तालिम, पुर्नताजगी तालिम दिनुपर्ने, समय–समयमा अनुगमन हुनुपर्ने, माथिल्लो निकाय मौन नबसेर सक्रिय रूपमा लाग्नु पर्ने, अभिभावक सचेत हुनुपर्ने आदि कुरामा सबै पक्षको एकमत रहेको पाइयो । अन्त्यमा शिक्षा प्रणालीकै महत्वपूर्ण अङ्गका रूपमा लिई निरन्तर मूल्याङ्न प्रणालीको समुचित व्यवस्थापन गर्न सके प्राथमिक तह मात्र होइन हरेक तहको शैक्षिक उपलब्धिमा कायापलट हुन सक्ने तथा आमूल परिवर्तन ल्याउन सकिने हुनाले निरन्तर मूल्याङ्कन प्रणालीको समुचित व्यवस्थापन अपरिहार्य रहेको देखिन्छ ।